Sudanlıların çoğu aylardır günlerini, ATM önlerinde “paralarını” çekmek için beklemekle harcıyorlar. Bu makinelere bazı “kısıtlamalar” getirilmiş durumda. Bu yüzde uzun bekleyişlerin ardından bu makinelerden alınan miktar, ihtiyaçları karşılayabilecek seviyede değil. Bir vatandaş çaresiz bir ses tonuyla, “Hartum’un doğusundan başlayarak para çekebileceğim ATM arayışı, Hartum merkezinde bulunan Afrika Pazarı’na kadar 10 kilometre boyunca devam etti. Yol boyunca denediğim tüm ATM’lerden elim boş döndüm. Çocuklarıma nasıl süt alacağımı bilmiyorum. Maaşım bu lanet makinelerde kaldı” ifadelerini kullandı.Nakit para çekiminde tavan miktar belirlendi Aylardır likidite krizi yaşayan Sudan’da bankalarda ve ATMlerde nakit para yok. Vatandaşlar paralarını bankalardan çekmekte zorlanıyorlar. Likidite eksikliği yüzünden maaşlarını tam olarak alamıyorlar. Hükümet likiditeyi toplamak, bankacılık sistemine geri yüklemek ve Sudan para biriminin dolar karşısında daha fazla değer kaybetmesinin önüne geçmek için sıkı politikalar uygulamaya başladı. Bu politikalar çerçevesinde nakit para çekiminde 2018 yılı için tavan miktar belirlendi. Başlangıçta, müşteri hesaplarından nakit çekme tavan miktarı günlük 10 ila 20 bin Sudan sterlini (100 ila 200 dolar) olarak belirlendi. Daha sonra bankalar müşterilerinin taleplerini karşılayamadı. Merkez bankası, ticari bankalara yaklaşık 6 milyar sterlin aktarmak zorunda kaldı. Ancak ATMlerden çekilen miktar, çoğu vatandaşın ihtiyaçlarını karşılamayan günlük 2 bin sterlinle (resmi piyasa değeri 47,5 dolar) kısıtlandı.Hükümet 15 ay kemer sıkma politikası uygulayacak Başbakan Mutez Musa geçtiğimiz Ekim ayında yaptığı resmi açıklamayla 15 aylık kemer sıkma politikasını duyurdu. Merkez İstatistik Bürosuna göre enflasyon oranlarının yüzde 70e yaklaşması nedeniyle kemer sıkma politikası 1 Aralık 2019’a kadar devam edecek. Bu politikaların yanı sıra Merkez Bankası, mevcut yılda Sudan sterlinin resmi değerine ulaşması için üç kez düşürdü. Şarku’l Avsat’ın edindiği bilgilere göre Sudan’da kemer sıkma politikaları şuana kadar hedeflerine ulaşmada başarılı olamadı. Serbest piyasada dolar 4,5 ila 6,5 sterlin arasında işlem görüyor. Bununla birlikte, neredeyse felç olmuş bankalara likidite pompalanamadı. Kemer sıkma politikalarının bir sonucu olarak da kaybettikleri güveni yeniden kazanamadılar. Fiyatlar yükselirken, ekmek ve yakıt kriziyle birlikte Hartum ve diğer şehirlerde her gün görülmeye başlanan “uzun kuyruklar” ortaya çıktı.ATM’lerde para kalmıyor Memur olarak çalışan E.Y. yaşadığı sıkıntıyı paylaşarak, “Hartum’da ATM’lerin çoğunun ekranında “Para Yok” yazıyor. Para olan ATM’lerin önünde ise uzun kuyruklar var. Uzun süre bekleyip ATM’ye ulaştığım da ise onda da para kalmıyor. Sonra başka bir kuyrukta beklemeye gidiyorum” şeklinde konuştu. Bankalarda ise manzara aynı. Bankaların dışına kadar uzayan kuyruklarda insanlar ihtiyaçlarını karşılamaya yetmeyen 500 sterlin (7 dolar) için bekliyorlar.Nakit krizi yeni bir meslek doğurdu Öte yandan Sudanlıların yaşadığı şiddetli nakit krizi, yeni ticaret türlerinin ortaya çıkmasına neden oldu. Banka hesaplarının veya ATM kartlarının kiralanması şeklinde bir olgu ortaya çıktı. Bununla birlikte insanlar artık sıraya girmesi için birilerini kiralıyor. “Cash” para birimleri tek başlarına bağımsız bir ticarete dönüştüler. İnsanlar çeklerle alışveriş yapıyorlar. Kasalarda çeklere yüzde 10’a kadar komisyon uygulanıyor. Başbakan, insanlar likidite krizinden muzdaripken e-finansın zayıf altyapısını, ülkedeki düşük okuma-yazma oranlarını, kötü internet hizmetlerini ve ülke çapında bankaların azlığını hesaba katmadan ekonomiyi reform etmek için “şok politikası” adlı politikayı yürürlüğe koydu.Musa hükümeti “şoka” devam ediyor Devlet kurumları da dahil olmak üzere birçok kurum elektronik ödemeyi kabul etmeyi reddediyor. Mevcut krizden önce elektronik ödemeleri kabul eden bazı kuruluşlar da nakit ödeme şartı koydu. Ancak Musa hükümeti “şoka” devam ediyor. Musa önceki gün Twitter’dan yayınladığı mesajla, Bakanlar Kurulu’nun, elektronik ödeme matrisini onayladığını duyurdu. Musa mesajında, “Hükümet tüm ödemelerde vatandaşların işlerinin kolaylaştırılması için elektronik ödeme hizmetlerini onayladı. Bugün İçişleri Bakanlığı ve Sudan Merkez Bankası elektronik ödeme hizmetlerinin masraflarını karşılayacak” ifadelerini kullandı.Likidite krizi piyasalarda durgunluğa neden oldu Ekonomi analisti Ebu el-Kasım İbrahim, likidite krizinin piyasalarda bir durgunluğa yol açtığını söyledi. İbrahim, “Likidite eksikliği ya da belirli miktarların elde tutulması, mal ve hizmet talebindeki düşüşle birlikte ekonomide durgunluğa neden oluyor” dedi. Krizin yerel para biriminin kendisini alınıp satılan bir metaya dönüştürdüğünü ifade eden İbrahim, bunun benzer krizlerle karşılaşan ekonomilere göre sıra dışı bir olay olduğunu söyledi. Mevcut likidite krizinin, daha büyük bir krize ve enflasyonun daha önce görülmemiş seviyelere ulaşmasına neden olabileceğini düşünen İbrahim, Sudan Merkez Bankası’nın, iki yıl önce büyük miktarlarda banknotlar basarak bankacılık sistemi dışındaki ATMlere aktarmasının para arzının aşırı şişmesine yol açtığını söyledi. Krizle başa çıkmak için izlenen yolun yanlış olduğunu vurgulayan İbrahim, “Bu yol likiditeyi bankacılık sistemine geri getirmeyecektir” şeklinde konuştu.Faiz oranları düşürülmeli Halka açık ürünleri finanse etmek için bankacılık sistemi üzerindeki devlet kısıtlamalarının kaldırılmasını öneren İbrahim, “Devlet tarafından otomobil, eğitim ve kamu hizmetlerine sağlanan mali destek, likiditenin bankacılık sistemine dönmesini sağlayabilir” ifadelerini kullandı. Sermayenin işletilmesindeki (Murabaha) faiz oranlarının düşürülmesi çağrısında bulunan İbrahim, yüzde 10 ile 15 arasında değişen bu oranın yüzde 5’e kadar çekilmesi gerektiğinin altını çizdi. İbrahim, “Mevcut prosedürler, kısa vadede likidite sorununa değinmeyecek. Alınan herhangi bir karar, 6 aydan kısa sürede bankalara olan güveni geri getiremeyecek” dedi. Sudan ekonomisinin net bir dış destek olmaksızın düzelemeyeceğini vurgulayan İbrahim, 2019 bütçesinin büyük zorluklarla karşılaşacağını ve eğer Sudan terörizmin finansmanı ülkeler listesinden çıkarılmaz ve politik çözümler bulunmazsa krizin aşılamayacağını belirtti.Nakit krizi sosyal medyada alay konusu oldu Öte yandan likidite krizi sosyal paylaşım sitelerinde alaycı yorumlara neden oldu. Sudanlı sosyal medya kullanıcıları aynı zamanda Maliye Bakanı olan Başbakan’ın politikalarıyla dalga geçtiler. Sosyal medyada “#Mutez_Musa’ymışsın_gibi_tweetle” şeklindeki etiketlerle çok sayıda eleştiri mesajı paylaşıldı. Bu olaydan birkaç gün sonra Başbakanlık ilk kez halkla ilişkiler için bir yetkili atadı.