7 ayın ardından; Tahran, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) müfettişlerinin şüpheli iki nükleer tesise girmesini “gönüllü olarak” kabul etti. İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani dün UAEA Başkanı Rafael Mariano Grossi’ye ülkesinin BM’ye bağlı ajans ile işbirliği yapmaya devam edeceğini söyledi. Grossi’nin İran Cumhurbaşkanı’nın ofisine gelmesinin ve UAEA’nın İran’ın nükleer faaliyetlerini denetleme ve takip etmesi için çalışmalar yürütmesine ilişkin yapılan yoğun istişarelerin ardından yayınlanan resmi bir açıklamada, UAEA ve İran’ın iki şüpheli nükleer tesisin denetime açılması konusunda anlaşmaya vardıkları duyuruldu. Reuters haber ajansının İran devlet televizyonundan aktardığı bilgilere göre, Ruhani UAEA Başkanı’na hitaben “Durum önceden nasılsa şimdi de öyle; İran, UAEA ile işbirliği yapmaya hazır” ifadelerini kullandı. Tahran, UAEA’nın iki şüpheli nükleer tesise girmek için aylardır talepte bulunmasının ardından müfettişlere erişim izni verdiğini duyurdu. Söz konusu onay, ABD’nin nükleer anlaşmada öngörülen İran’a uygulanan silah ambargosunun kaldırılmasını önlemek için baskılarını artırdığı bir dönemde geldi. Ortak açıklamada “İran, UAEA tarafından belirlenen iki tesise gönüllü olarak erişim hakkı veriyor” ifadeleri yer aldı. AFP “UAEA müfettişlerinin giriş tarihleri ​​ve araştırma faaliyetleri üzerinde anlaşmaya varıldığını” ancak müfettişlerin İran faaliyetlerinin durumunu araştırmak üzere örnekler almaya başlayacağı tarihlerin henüz belirlenmediğini aktardı. Buna karşılık söz konusu açıklamada “UAEA, mevcut bağlamda verilerin analizine dayanarak İran’a başka soru yöneltmeme konusunda anlaştı ve Kapsamlı Güvence Anlaşması ile Ek Protokol uyarınca Tahran tarafından ilan edilenler dışında başka yerlere erişim talebinde bulunmayacak” ifadeleri yer aldı. İran sitelerinin bir kopyasını paylaştığı açıklamada “İran’ın UAEA’nın girmek için talepte bulunduğu iki nükleer tesise “gönüllü olarak” erişim izni vermesinin yanı sıra çözüme kavuşturulmamış sorunları çözmek için UAEA tarafından yapılacak denetlemeyi kolaylaştıracağına dair taahhütte bulunduğu” bildirildi. Açıklamada, denetleme faaliyetlerinin “Güvence Anlaşması ve Ek Protokol’e uygun olarak eşit bir şekilde ayrım gözetilmeksizin” yürütüleceği vurgulandı. Açıklamada UAEA ve İran’ın her ikisinin de, güvence faaliyetleri ile ilişkili konuların, “Ek Protokol’e ve Güvence Faaliyetleri Anlaşması’na uygun olarak nükleer malzemeler ve faaliyetler ile sınırlı olduğunu” vurguladığı belirtildi. UAEA Sözleşmesi’ne göre, Kapsamlı Güvence Anlaşması, nükleer malzemelerin herhangi bir nükleer silah yapımında ya da askeri bir amaçla kullanılmamasını öngörüyor. Açıklamaya göre, her iki taraf da İran nükleer programının denetimine ilişkin faaliyetlerde UAEA tarafından tarafsızlığın ve profesyonelliğin korunacağına dair vurguda bulundu. Açıklamada, UAEA’nın İran’ın nükleer faaliyetlerine ilişkin tüm gizli bilgileri ve ajansın gözlemlerini saklı tutmayı ve UAEA yasalarına uygun bir biçimde İran’ın güvenliğine ilişkin kuşkuları bertaraf etmeyi taahhüt ettiği belirtildi. Üç ay önce Grossi, UAEA Yönetim Kurulu’na İran’ın bir yıldan beri UAEA’nın sorularını görmezden geldiğini ve iki şüpheli nükleer tesisin denetime açılması için şubat ayında UAEA tarafından yapılan diğer bir talebe de karşılık vermediğini söylemişti. Bunun akabinde UAEA Yönetim Kurulu, geçtiğimiz haziran ayında yapılan bir toplantıda Fransa, İngiltere ve Almanya’nın talebi üzerine sekiz yılın ardından türünün ilk örneği sayılan ve İran’ın UAEA ile derhal işbirliği yapmasını talep eden bir kararı kabul etmişti. İran ise söz konusu kararı kınadığını açıklamıştı. Böyle bir karar alınması İran’ın, UAEA’nın İran nükleer dosyasını Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’ne havale etme seçeneğine başvurabileceğine ilişkin endişelerinin artmasına yol açmıştı. Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi’nin medya platformu ‘Nur News’ sitesi daha önceden güvenilir bir kaynaktan alınan bilgileri yayınlayarak UAEA ile Tahran’ın, Grossi’nin yaptığı görüşmelerin sona ermesinin ardından bir açıklama metni üzerinde anlaşmaya vardıklarını söylemişti. Kaynak, anlaşmanın “İran’ın ilkesel bakış açısını” ve “UAEA’nın değerlendirmelerini” dikkate aldığını belirterek, iki tarafın bu temelde işbirliği ve karşılıklı güveni pekiştirme konusunda mutabakat sağladıklarını da sözlerine eklemişti. Kaynak varılan anlaşmaya göre verilen teminatlar konusunda iki taraf arasındaki işbirliğinin sürdürülmesinde hukuki ve teknik tarafların “daha da güçlendirileceğini” söylemişti. Grossi’nin İran’a vardığı sıralarda İran, UAEA’nın iki nükleer tesise erişim izni istediğini söyledi. İran’ın nükleer anlaşmaya yapılmadan önce içinde nükleer malzeme sakladığından şüphelenilen iki tesisten biri, Tahran’ın batısında bulunan Kerec şehrinde diğeri ise İsfahan yakınlarında bulunuyor. UAEA’ya göre uydu görüntüleri, her iki tesisin de temizlendiğine ve geçmişte burada yürütülen faaliyetlerin bıraktığı izlerin silindiğine işaret ediyor. UAEA taleplerinin İran’ın faaliyetleri hakkındaki istihbarat bilgilerine dayandığını söyleyen Tahran, bu bilgilerin “asılsız” olduğunu ve bunun arkasında İsrail’in olduğunu öne sürmüştü. 2002 yılında, başka istihbarat bilgileri sayesinde Natanz Uranyum Zenginleştirme Tesisi’nin varlığı ortaya çıkarılmıştı. Bundan 7 yıl önce de İran, ABD ve Fransa merkezli istihbarat bilgilerinin ardından yerin altında bulunan Fordo Uranyum Zenginleştirme Tesisi’nin varlığını kabul etmişti. UAEA’nın Kapsamlı Ortak Eylem Planı (JCPOA) Ortak Komisyonu’nun gelişmeleri, özellikle de ABD’nin 2015 yılının Temmuz ayında kabul edilen nükleer anlaşmayı destekleyen 2231 sayılı kararda öngörülen ‘Snapback’ mekanizmasını etkinleştirme talebini görüşmek üzere çarşamba günü Viyana’da toplanmadan önce İran ile imzalanan nükleer anlaşmaya ilişkin yeni bir rapor yayınlaması bekleniyor. Washington anlaşmada yer alan Snapback mekanizması (eski duruma dönüş) aracılığıyla yaptırımları tekrar yürürlüğe koyma hakkına sahip olduğu konusunda ısrar ederken İran, Grossi’nin ziyaretinin ABD’nin hamlesiyle hiçbir alakası olmadığını söyledi. İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Ali Ekber Salihi iki gün önce yaptığı açıklamada ülkesinin nükleer anlaşma kapsamındaki yükümlülüklerini aşan hiçbir talebi kabul etmeyeceğini söylemişti. ABD’nin kullanmak istediği Snapcback mekanizması yasal açıdan tartışmalara sebebiyet veren daha önce eşi görülmemiş bir önlem sayılıyor. Rusya’nın Viyana’daki BM Daimi Temsilcisi Mihail Ulyanov, UAEA ve İran’ın anlaşmaya varmasını memnuniyetle karşıladığını dile getirerek “Bu, diyalog kurmanın baskı yapmaktan daha faydalı olduğunun başka bir kanıtı” dedi.