Çinin Wuhan şehrinde ortaya çıkmasının ardından dünyada 170 milyon insana bulaşan, 3 buçuk milyondan fazla kişinin de yaşamını yitirmesine neden olan yeni tip koronavirüs salgını (Kovid-19), sosyal hayatı etkilediği gibi küresel futbol endüstrisine de büyük kayıplar yaşattı. Pandeminin futbol ekonomisinde yaşattığı ve yaşatması muhtemel kayıplarla ilgili bugüne kadar yapılan araştırmalar birtakım ipuçları verse de salgının Avrupada etkili olmaya başladığı 2020 Şubat ayından bu yana kulüpler büyük problemlerle baş başa kaldı. KPMG Football Benchmarkın yayınladığı son rapor da bu durumun bir örneğini sergiliyor. Avrupanın elit futbol kulüplerinin değerlendirildiği rapora göre, 2020den bu yana dünyayı etkisi altına alan pandemi, 32 kulübe toplamda 6 milyar 100 milyon euro değer kaybettirdi. Geçen yıl aynı raporda yer alan 32 kulübün toplam değeri 39 milyar 700 milyon euroyu bulurken, bu yılki rakam 33 milyar 600 milyon euroda kaldı. Öte yandan 32 kulübün son beş yıl içerisinde yüzde 44 değer artışına karşılık, son bir yılda ise yüzde 15 değer kaybettiği gözlemlendi.  Avrupanın en değerli kulüpleri listesinin ilk sırasında, 2 milyar 909 milyon euro değer biçilen İspanyanın Real Madrid takımı yer aldı. Bu sene yüzde 16lık kayıp yaşayan Madrid ekibi, geçen yıl 3 milyar 478 milyon euro değerdeydi. Listenin ikinci sırasında ise bir diğer İspanyol temsilcisi Barcelona yer aldı.  Geçen dönem 3 milyar 193 milyon euro ile üçüncü olan Katalan ekibinin bu yılki değeri yüzde 10luk düşüşle 2 milyar 869 milyon euro oldu. Geçen yılın ikincisi Manchester United, 2 milyar 661 milyon euro ve yüzde 20lik değer kaybıyla listede üçüncü sıraya geriledi.  Premier Lig ekibinin geçen yılki değeri 3 milyar 342 milyon euro olarak hesaplanmıştı. Türkiyeden iki takım listede KPMGnin raporunda en değerli 32 kulüp arasına Süper Ligden Galatasaray ve Fenerbahçe dahil olabilirken, şampiyon Beşiktaş liste dışı kaldı. Geçen yıl da listede yer alan Galatasaray, bu sezon 345 milyon euro değerle yine 27. sırada kalırken, geçen yıla göre 20 milyon euroluk kayıp yaşadığı belirtildi. Listeye bu yıl 32. sıradan girmeyi başaran Fenerbahçeye ise 184 milyon euro değer biçildi. Süper Ligde 2020-21 sezonunu şampiyon olarak tamamlayan Beşiktaş, bu yıl listede kendine yer bulamadı.  Siyah-beyazlıların geçen yılki toplam değeri 310 milyon euro olarak hesaplanmıştı. Prof. Dr. Sebahattin Devecioğlu, futbol dünyasında pandemi nedeniyle yaşanan ekonomik kayıpları Independent Türkçeye yorumladı. Devecioğlu: Dijital dönüşümü sağlayabilecekler gelirlerini daha da artıracak, kaçıranlar kaybolup gidecek FIFA, UEFA ve ilgili kuruluşların pandemi dönemiyle ilgili birçok rapor yayınladığını ve konuda birçok çalışma yapıldığını aktaran Devecioğlu, salgının kulüplere etkilerini şöyle anlattı: "Kovid-19 nedeniyle birçok maç ertelendi ya da seyircisiz oynandı. Bu durum kulüpleri iki şekilde etkiledi. Maç günü gelirleri, bilet ve ürün satışlarından elde edilen gelirlerde azalma oldu. Bunlar dışında iki tür kazançları da oldu. Birincisi transfer masrafları ve maliyetleri azaldı. İkincisi de dijitalleşmeden dolayı altyapısı sağlıklı olan, internet ve sosyal medya araçlarını iyi kullanan kulüpler gelirlerini ve ürün satışlarını artırdı. Ama genel olarak federasyonlar, ligler, kulüpler, alt liglerdeki takımlar da dahil Avrupa genelinde 9 milyar euroluk bir kayıptan söz edilmektedir." Devecioğlu, KPMGnin yayınladığı raporun kulüplerin marka değeriyle ilgili olduğunu, söz konusu değer kaybına uğrayan kulüplerin sağlam temellere dayanmasına karşılık bu düşüşün yaşandığını dile getirerek, "Kulüpler ve lig organizasyonları arasında en sağlam temellere dayanan yapı Birleşik Krallıkta. Hem kulüpler hem de lig şirket. Almanyada bizdeki gibi dernek statüsü ve kulüplerin yüzde 51lik hissedar şartı var. Önceki raporlara bakıldığında bunların dışında ilk 7de yer alan liglerde önemli gelir kayıplarından söz edilebilir. Ancak çok güçlü kulüplerden bazılarında da gelir artışı söz konusu. Bu rapor ise marka değeri ve girişimcilik değerlerini kapsayan bir konu. Normal para akışlarında çok büyük bir kayıp yok gibi görünüyor" değerlendirmesinde bulundu.  "Bazı kulüpler pandemiyi fırsata çevirdi" FIFA ve UEFAnın pandemi sürecinde kulüpler için ayırdığı bütçelerde iyileştirme yaptığını aktaran Devecioğlu, birçok kurum ve organizasyonun bu konuda olumlu adımlar attığını söyledi. "Kulüplere destek adı altında federasyonlara maddi katkıda bulundular" diyen Devecioğlu, şunları kaydetti:  "Ulusal lig organizasyonları, Avrupa Konseyi, federasyon başkanları kendi ülkeleriyle ilgili bu yönde adımlar attı. Örneğin İngilterede alt ligleri desteklemeye yönelik karar çıktı ve Premier Lig, alt kategorilere ekonomik olarak destek oldu. Federasyonlar kendi imkanları doğrultusunda ayakta kalabilmeleri için kulüplere maddi destek verdi. Yine tesislerin modernizasyonu ve sporculara uygulanacak PCR testlerinde devlet desteği aldılar." Bazı kulüplerin pandemi dönemini fırsata çevirerek gelirleri artırmaya yönelik uygulamalara gittiğini ve maliyetleri azalttığını dile getiren Devecioğlu, "Buna hazırlıklı olmayan federasyon ve kulüpler maalesef zarar etti. Burada genel olarak FIFA ve UEFAnın da yetersiz kalmasıyla spor endüstrisi pandemiden büyük yara aldı" dedi. "Bu süreç devam ederse kulüpler kendine özgü yöntemler geliştirecek" Futbol dünyasının ilk kez büyük bir salgın problemi ile karşı karşıya kaldığını ve bu durumdan tüm kesimlerin önemli dersler çıkardığını belirten Devecioğlu, "UEFA ve FIFA, pandemiyi bir örnek olarak algıladı. Bundan sonra oluşabilecek krizlerde birlikte hareket edebilme yeteneği kazandı. UEFA, FIFA, ülke federasyonları, lig organizasyonları ve yayıncı kuruluşlar birçok faydalı toplantı yaptı. Buradan çıkarılan dersle bundan sonra yaşanacaklara daha hazırlıklı olunacağını düşünüyorum. Bu süreç devam ederse kulüpler de kendine özgü yöntemler geliştirecekler. Kurumsal yapılarını krize uygun yapılandıracaklar. Yapılandıramayanlar gidecekler" şeklinde görüş belirtti. Avrupanın elit liglerinde mücadele eden kulüplerin yaşadıkları değer kayıplarını da yorumlayan Devecioğlu, bu takımların hem kendi liglerini hem de uluslararası organizasyonları domine ettiğini belirterek, şu ifadeleri kullandı: "Kulüpler, organizasyonların sürdürülebilir kılınması için çaba gösteriyorlar. Bunun sonucunda Avrupa Süper Ligi meydana geldi. 12 kulüp bir araya geldi ve Biz bir değer ortaya koyuyoruz. Önemli gelir de elde ediyoruz ancak UEFA bu geliri ortak paylaşmıyor ve yüzde 48ini alıyor dedi. Sonuç olarak buna isyan ettiler ve bir lig kurmaya çalıştılar. Tabi UEFA da buna karşı çıktı ve olay Avrupa Adalet Divanına taşındı."  "UEFAnın pastasından büyük kulüpler pay alıyor, çemberin dışında kalanlar kriz içinde" Futbola yapılan yatırımların son yıllarda arttığını ve burada Amerikan menşeli şirketler ile Çin sermayesinin başrol oynadığını söyleyen Devecioğlu, yapılan yatırımların karşılığının alınamaması nedeniyle kaynakların geri çekildiğini bildirdi: "Yatırımcılar futbola yatırım yapıyor ancak karşılığında para gelmiyor. Ortaya çıkan gelirlerin de büyük kısmını UEFA alıyor. Amerikalılar bu işe ticari bakıyor. Yatırdığım kadar kazanmazsam bu iş benim işim değil mantığı yürüyor. Bu nedenle çekiliyorlar. Şimdi Avrupa Süper Ligi için direnen Real Madrid, Barcelona ve Juventus bu gidişata bir çözüm üretilmesini savunuyor. UEFA ile bu durumu çözemezsek futbol endüstrisinin geleceği iyiye gitmiyor diyorlar. UEFAnın 55 üye federasyonu var ancak 6-7 federasyon ön planda. Yine UEFAnın gelirlerinden diğer ligler çok faydalanamıyor. Şampiyonlar Ligine, Avrupa Ligine ve şimdi Konferans Ligine katılanlar bu pastadan pay alıyor. Bundan üst düzey kulüpler faydalanıyor ancak çemberin dışında kalanlar son bir buçuk yıldır kriz içerisinde, birçoğu da faaliyetlerini durdurdu." "Beklentiler sportif başarıyla sınırlandığı için devamlılık zaafa uğruyor" Türkiyeden bu listede farklı dönemlerde Beşiktaş, Galatasaray ve Fenerbahçe yer alma başarısı gösterdi. Devecioğlu, bu durumun değişmesi gerekliliğinden bahsederek, kurumsal yapılanma ve devamlılığın önemine değindi: "Dernekler statüsü, kulüp yönetimlerinde istikrarın sağlanması için yetersiz. 2-3 yılda bir kongre yapılıyor, yeni gelen yönetim eskinin borçlarıyla uğraşıyor. Bakın bu sene 2-3 kulüpte yine yönetimler değişecek. Bunlar işin dernekler kısmı. Bir de şirket tarafları var. Borsada işlem görenlerin yönetim yapılarını denetleme mekanizmaları iyi çalışıyor ancak dernek kısmı istikrarlı olmadığı için gelirleri ve değerleri artırmaya yönelik projeler sürdürülebilir olmuyor." Kulüplerin kurumsal yapısındaki çarpıklığın yanı sıra görevi devralan yeni yönetimlerin yaşadığı en büyük sıkıntıların başında sadece sportif başarıya odaklanılmasının geldiğine dikkat çeken Devecioğlu, "Taraftarlar gelir-gidere bakmaz, başarıya bakar. Bu yüzden de gelen yönetimler gelirleri artırmak, proje üretmek, farklı faaliyetler düzenlemek gibi söylemlerle gelse de işe başladıktan sonra sadece sahada elde edilecek başarıya bakmakla kalıyorlar. Beklentiler sportif başarıyla sınırlandığı için hem kurumsal hem de dernek açısından sürdürülebilir devamlılık zaafa uğruyor. En büyük problem de bu" ifadelerini kullandı. "Güçlüler daha güçlü, zayıflar daha zayıf olacak" Pandemiden dolayı hem ekonomi hem de yönetim anlamında dijital dönüşümlerin başladığını aktaran Devecioğlu, Kovid-19 salgını sonrası için kulüplere şu öneriyi yaptı: "Futbol endüstrisinde bir geri dönüş olacak. Öncelikle yönetim yapılarını ve sonrasında dijital dönüşümü sağlayabilecek kulüpler, pandemi bittikten sonra gelirlerini daha da artıracak. Bu dönüşümü kaçıranlar ise kaybolup gidecek. Pandemiden sonra yeni bir süreç başlayacak. Eski klasik sistemler artık dijitalleşecek. Kurumsal yapılarını dijital platforma taşıyanlar önemli kazançlar elde edecek. Buna federasyonlar da dahil. UEFA ve FIFA bu dönüşümü başlattı. Büyük kulüpler bunu yapabilirler ancak diğer kulüpler birtakım imkansızlıklar nedeniyle bunda yetersiz kalacak. Güçlüler daha güçlü, zayıflar daha zayıf olacak."  "Pandemi öncesi dijitalleşme başlamıştı, şimdi hızlandı" Devecioğlu, bu durumun rekabet dengesini bozacağını ve sadece büyüklerin yer alacağı liglerin başlayacağından söz ederek, şöyle konuştu: "Amerikada taraftar katılımlı lig başlattılar. Ne demek taraftar katılımlı lig? İzleyici elindeki telefon veya bilgisayarla oyuna katılacak ve oyunun içinde olacak. Zaten yeni kuşak direkt oyunun içinde olmak istiyor. Çünkü Z kuşağı Maçın içinde ben de olacağım, hocayı, futbolcuyu belirleyeceğim, penaltıyı kimin atacağını seçeceğim diye düşünüyor ve istiyor. Hangi futbolcu gelsin, kim gitsin, forma şekli, stadyum, ışıklandırma, ses nasıl olsun bunu zaten yapıyorlar ve dijitalleşmeyle bunlar daha da artacak. Pandemi öncesi Futbol endüstrisinde dijitalleşme başlamıştı, şimdi daha da hızlandırıldı. Futbol ligleri ve kulüpler pandemiden sonra gelirlerini artırarak fark atacaklar. Kulüpler dijitalleşme sayesinde tüm dünyaya açılacaklar ve küresel sistemlere dönüşecekler." Independent Türkçe