Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman, göreve gelişinin üzerinden geçen 6 yıllık süre zarfında aldığı kararların yanı sıra iç ve dış dosyalarla ilgilenme biçimiyle dünyayı şaşkına uğrattı. Veliaht Prens, bilgeliği, ileri görüşlülüğü, büyük sorumluluklar üstlenme, zor ve doğru kararlar alma yeteneği ile bir yandan içeride, tüm düzeylerde gelişmeyi sürdürmeyi öte yandan Suudi Arabistan’ın dış ilişkilerini şekillendirmeyi başarıyor. Bu çerçevede yaptığı son şaşırtıcı iş ise Suudi Arabistan-İran ilişkilerinin yeniden kurulması ve onlarca yıl süren tehditler, hamleler ve sert açıklamaların eşlik ettiği gerilimin ve uzaklaşmanın sona ermesi oldu. Bu gelişme, Suudi Arabistan Veliaht Prensi’nin önce Irakı ardından Suriyeyi Arap ülkeleri arasındaki yerlerine geri dönmelerini sağlamadaki başarısıyla aynı döneme denk geldi. Veliaht Prens Muhammed bin Selman, ülkesinin siyasi kararının tam bağımsızlığı konusunu önceliklerinden biri haline getirdi. Bu yüzden bölgesel ve uluslararası düzeyde birçok düşmanca tutumla karşı karşıya kalsa da kararlılık ve sebatla bu hedefe ulaşmayı başardı. Veliaht Prens Muhammed bin Selman ayrıca ‘Büyük Suudi Arabistan’ hedefini ve bu hedefin önceliklerine olan ilgisini ortaya koyan çok sayıda büyük uluslararası mutabakat ve anlaşma imzaladı. Veliaht Prens, Suudi Arabistan düzeyinde, kalkınmaya yönelik tüm hedefleri içeren ve sayması zor olan, ama Suudi Arabistanın dünya sahnesinde önemli ve etkili bir rol oynaması için içeride elde edilecek başarının ve istikrarın hem içeride hem de dışarıda olumlu sonuçlar doğuracağı, tüm faaliyetleri kapsayan bir vizyon başlattı. Veliaht Prensin doğal hayata verdiği özel önem, doğadaki nadir canlıların yaşamına da yansıdı (SPA) Ramazan ayının 26’sı olan bugün, Prens Muhammed bin Selman bin Abdulaziz’in, Biat Heyeti’ndeki 34 üyeden 31’inin oyu ile Suudi Arabistan Veliaht Prensliğini devralmasının altıncı yıldönümü. Veliaht Prens’in dedesi kurucu kral Abdulaziz bin Abdurrahman Al Suud, hicri 1319 yılının (miladi 1901) Ramazan ayında Riyadı başkent yapma yolunda ilerliyordu. Prens Muhammed bin Selman da 21 Haziran 2017 tarihinde, Suudi Arabistan tarihinde Kral Selman bin Abdulaziz tarafından alınan bir kararla, veliaht prens olarak seçildi ve o dönemde başbakan yardımcılığına atandı. Bu gelişme, yeni bir dönemin başlangıcı olarak görüldü.  Muhammed bin Selman’ın veliaht prens olmasından bu yana, bölgedeki jeopolitik değişiklikleri gözlemleyen her gözlemci, Suudi Arabistan Veliaht Prensi’nin lider olarak, ülkesinin stratejik yeteneklerini güçlendirdiğini, ülkesini uluslararası arenada büyük bir güç olarak yeniden konumlandırdığını ve sonuncusu bölgedeki birçok çatışmayı dindirmek ve barış için fırsatlar oluşturmak olmak üzere son altı yılda sadece ülkesinin genç enerjisini yaymak için değil, bölgedeki çatışma durumunu kalkınmaya dönüştürmek için imza attığı başarıları görecektir. Tüm bu başarılara, başta koronavirüs (Kovid-19) salgını olmak üzere dünyayı etkisi altına alan ekonomik ve siyasi acil durumlara rağmen ekonomik reforma ve toplumsal açılıma dair bir kalkınma projesi olan ‘Suudi Arabistan 2030 Vizyonu’ çerçevesinde ülkenin içinde ve dışında tüm düzeylerde meydana gelen ve tüm insani yönlere yansıyan ‘gelir kaynaklarının çeşitlendirilmesi, petrole bağımlılığın azaltılması ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesi’ hedeflerini baz alan değişiklikler eşlik etti. Suudi Arabistan kimliğin güçlendirilmesi Veliaht Prens liderliğindeki Suudi Arabistan hükümeti, kültür mirasını canlandıran ve Kültür Bakanlığını güçlendiren programları çerçevesinde ekonomik programların ve ülkenin kuzeyindeki el-Ula bölgeleri ile Birinci Suudi Devleti’nin başkenti Diriye gibi tarihi kimliği zenginleştiren boyutlara sahip projeleri hayata geçirirken milli kimliği daha önce eşi ve benzeri görülmemiş bir ivmeyle güçlendirmeye çalıştı. Veliaht Prens, Sahve (uyanış) Projesi ile ilgili bir soruya verdiği yanıtta şunları söyledi: “Sadece 1 yıl içinde, 40 yıldır üzerinde çalışılan ideolojik bir projeyi yok etmeyi başardık. Suudi Arabistan, radikal düşünceleri derhal yok ederek 1979 yılı öncesinde olduğu gibi ılımlı İslam’a ve normal yaşama dönecek.” Veliaht Prens, bir başka açıklamasında Suudi Arabistan kimliğinin güçlü olduğunu ve açılımla güçlenip geliştiğini, zayıf kimliğe sahip olanların dünyaya açılmaktan endişe duyanlar olduğunu belirtti. Yolsuzlukla mücadele Suudi Arabistan 2030 Vizyonunun duyurulmasından sonra, ülke bir kalkınma ve radikal ekonomik reform programlarını uygulama sürecine girdi. Bu programların başında, Veliaht Prens başkanlığında 2017 yılının kasım ayında kurulan Yolsuzlukla Mücadele Yüksek Komitesi çatısı altında mali ve idari yolsuzlukla mücadele ve hükümet kadrolarındaki mali israfla en üst düzeyde mücadele etme planları yer aldı. 2030 Vizyonunun stratejik öneme sahip 96 hedefinin gerçekleştirilmesini amaçlayan 11 program Veliaht Prens, son altı yılda Suudi Arabistan 2030 Vizyonunun 96 stratejik hedefini 2030 yılına kadar gerçekleştirme yolunda, başta Ulusal Dönüşüm, Yaşam Kalitesi ve Kamu Yatırım Fonu (PIF) olmak üzere 11 programı hayata geçirirken 2021 yılında başlayan ekonomik reform planı çerçevesinde ‘canlı bir toplum, müreffeh bir ekonomi ve hırslı bir ulus’ üzerinde planlama aşamasından uygulama aşamasına kadar çalıştı. Devletin statüsünün güçlendirilmesi Devletin konumunun güçlendirilmesi için çok sayıda yasa çıkarıldı. Gözlemciler bu yasaları, devlet yapılarının çabalarının entegre edildiği bir kalkınma yaklaşımı olarak değerlendirdiler. Veliaht Prens Muhammed bin Selman tarafından 2021 yılının nisan ayının sonlarında bir televizyon kanalında yaptığı açıklamada, “Devletin konumunun zayıf olması ve genel bir politikası olmaması nedeniyle İskan Bakanlığı 2011 ve 2015 yıllarında genel bütçeden kendisine ayrılan 250 milyar riyali sahadaki projelere aktaramadı. İskan Bakanlığı, belediyeler, Merkez Bankası, Maliye Bakanlığı, yasama kurumları, özel sektör ve diğer ilgili kurumlar arasında koordineli bir devlet genel politikası olmadan başarılı olamaz. Örneğin 250 milyar riyal hazineye iade edildi. Sadece yıllık bütçe harcanarak 4 yılda konut oranı yüzde 47den yüzde 60a çıkarıldı. Bu da kaydettiğimiz ilerlemeyi gösteriyor” ifadelerini kullandı. Petrol dışı gelirlerde ve GSYİH’da artış Suudi Arabistan, 2018 yılında 1,1 trilyon riyali aşan harcama ve 975 milyar riyale ulaşan gelirle ülke tarihinin en büyük bütçesini duyururken petrol dışı gelirleri artırmaya ve petrole olan bağımlılığı azaltmaya odaklandı. Suudi Arabistan’da kadınların işgücü piyasasına katılımı son altı yılda arttı (SPA) Maliye Bakanlığının verilerine göre 2030 Vizyonu programlarının doğrudan desteğiyle, 2017 yılının üçüncü çeyreğinde gayri safi yurtiçi hasılada (GSYİH) büyüme oranı artarken kamu bütçesinin petrol dışı gelirleri bir önceki yıla kıyasla yüzde 80 artış kaydederek yaklaşık 48 milyar riyal oldu. Suudi Arabistan, küresel ekonomik etkilere rağmen G20 ülkeleri arasında en yüksek büyümeyi yakalarken Merkez Bankası verilerine göre 2017 yılında 0,07 olan GSYİH, 2022 yılında yüzde 8,7 ile 1 trilyon doları aştı. Kalkınma sürecinde kadınlar da erkeklerin yanında yer aldı Kadınların araba kullanmasına izin veren kraliyet kararıyla iç reform yoluyla ‘kadınların araba kullanması meselesine’ son verilirken kadınların kalkınma sürecine katkısı da arttı. Kadınlar, hükümet ve diplomatik misyonlarda önemli makamlarda yer alamaya başladılar.  Suudi Arabistanın dünyadaki kadınların katılımında en hızlı büyüme oranını elde etmesiyle kadınların işgücü piyasasına katılımı ikiye katlandı. Resmi rakamlara göre kadınların öncülük ettiği girişimler 2016 yılında yüzde 21,5 iken 2022de yüzde 45’e yükseldi. Hizmetlerin yönetimi ve dijitalleştirilmesi Suudi Arabistan hükümeti, iki ilke doğrultusunda ilişkilerinde yeni bir dönem başlattı. Bu ilkelerden birincisi, yeni oluşturulan sektörlerin yönetim kurullarında yönetim ve 2030 Vizyonuna dayanan yeni programların başlatılması, ikincisi ise devlet hizmetlerinde eski işlem tarzını rafa kaldıran dijitalleşmeye geçişti. Bu dijital hizmetlerden yararlananlara göre kamu ve özel sektörde uzun süredir var olan geleneksel bürokratik işlemler azaltıldı. Yeşil Ortadoğu Girişimi kapsamında emisyonların azaltılması ve Ortadoğu’da 50 milyar ağaç dikilmesi hedefleniyor (SPA) Bakanlar Kurulu, 2021 yılının mart ayında devlet kurumlarında dijitalleşmeyi artırmaya, sunulan hizmetlerin kalitesini yükseltmeye ve devlet kurumlarından hizmet alan vatandaşların deneyimini iyileştirmeye yönelik büyük bir ivme kazandıran Dijital Devlet Ajansı’nın kuruluşunu onayladı. Büyük projelerin başlatılması Veliaht Prens, milli gelir kaynaklarının çeşitlendirilmesi çabalarını desteklemenin yanı sıra teknoloji ve bilgiye dayanan ‘mega projeler’ çerçevesinde yeni sistemler ve sektörler kurarak, bunların kullanımlarını artırarak ve itici bir güç olarak eşi benzeri olmayan Suudi Arabistan kimliğinin ve kültürel mirasın geri kazanılmasına katkıda bulunarak Kral Selman bin Abdulaziz’in direktiflerini hayata geçirmek amacıyla PIF Yönetim Kurulu Başkanı olarak görev yaptı. PIF verilerine göre bu mega projeler ekonomiyi canlandırmak için tasarlandı. Olumlu etkileri, özellikle büyüklüğü nedeniyle petrole bel bağlamadan ekonomiyi çeşitlendirmeye yardımcı olan gayrimenkul geliştirme ve altyapı sektörlerinin ötesine geçti. PIF’in beş büyük projesi: NEOM, Kızıldeniz, Qiddiya, Roshan ve Diriye, gelecek nesillere ilham veren, keşfi destekleyen ve katılımı teşvik eden mega projeler olarak hizmet edecekler. Bu mega projeler, Suudi Arabistan’ın, içinden geçmekte olduğu ekonomik ve sosyal değişimle birlikte yatırım ve turist çeken ülkeler arasında ön sıralarda yer almasına katkıda bulunurken Riyad Expo 2030, 2027 AFC Asya Kupası, Trojenada 2029 Asya Kış Oyunları ve diğerleri gibi büyük uluslararası etkinliklere ev sahipliği yapmak için diğer ülkelerle yarıştı. Ulusal stratejiler Suudi Arabistan hükümeti, ülkedeki başlıca sektörlerin yanı sıra bu sistemlerin performansına olumlu yansıyacak yeni ve gelişmekte olan sektörleri yeniden yapılandırmak ve organize etmek için Ulusal Ulaştırma ve Lojistik Hizmetleri Stratejisi, İletişim ve Bilgi Teknolojileri Sektörü Stratejisi, Ulusal Yatırım Stratejisi ve Ulusal Turizm Stratejisi gibi onlarca ulusal program ve strateji başlattı. Ayrıca yatırım ve geliştirme fırsatları yaratacak ve bol miktarda bulunan doğal ve kaliteli bileşenlerden yararlanarak şehirlerin ekonomisini destekleme çabalarını artıracak bölge stratejileri ve kalkınma ajansları kuruldu. Bu çalışmaların yansımaları, turizm gibi güçlenen bazı sektörlerde görülürken Yatırım Bakanlığı tarafından yayınlanan veriler, toplam 46 milyon yerli ve yabancı turistle gelen turist sayısındaki artışın ardından Seyahat ve Turizm Gelişmişlik Endeksi’nde 33’üncü sıraya yükselen Suudi Arabistanda turistlerin yaptığı harcamaların 2022 yılının ilk altı ayında 27 milyar riyale çıktığını gösterdi. Suudi Arabistan aynı zamanda koronavirüs salgını sonrası turizm sektörünün toparlanması konusunda da G20 ülkeleri arasında birinci sırada yer aldı. Geleceğin yeşil çağına liderlik Suudi Arabistan, gezenimizin küresel ısınma, çölleşme ve iklim dalgalanmaları tehdidiyle karşı karşıya olduğu bir dönemde bir petrol üreticisi ve enerji piyasasında önemli bir aktör olarak öne çıkarak ‘hem içeride hem de dışarıda geleceğin yeşil çağına liderlik edeceği’ sözünü verdi. Suudi Arabistan Veliaht Prensi ‘Yeşil Ortadoğu Girişimi’nin başlatıldığını duyurdu. Girişimin genel sekreterliğine ev sahipliği yapan Suudi Arabistan, bölgedeki karbon salınımının küresel katkısını yüzde 10dan fazla azaltmak için bölgeye 50 milyar ağaç dikme hedefiyle doğayı, insanları ve hayvanları korumada küresel bir fark yaratmak adına, doğal hayatı ve insan yaşamını korumak, kalitesini yükseltmek ve iklim değişikliğinin getirdiği zorluklarla mücadele için bölgesel bir harita çizmek’ amacıyla girişimin duyurusuna uygun olarak bir zirve düzenledi. Veliaht Prens Muhammed bin Selman, geçtiğimiz kasım ayında Mısırın Şarm eş-Şeyh kentinde ikincisi düzenlenen zirvenin açılışı sırasında, ülkesinin önümüzdeki 10 yıl içinde Yeşil Ortadoğu Girişimi projelerine 2,5 milyar dolarlık ayırdığını açıkladı. Veliaht Prens aynı zamanda, çeşitli programların ve projelerin ortaya koyulduğu ve uzun vadeli, sürdürülebilir bir iklim değişikliğiyle mücadele planı olan ‘Yeşil Suudi Arabistan Girişimi’ni başlattı. Girişimin kapsamlı üç hedefi var. Suudi Arabistanda 10 milyar, bölge genelinde 40 milyar ağaç dikme hedefine mutlaka katkıda bulunacak ve böylece dünyadaki karbon emisyonlarını yüzde 2,5 oranında azaltacak olan bu hedefler; karbon emisyonlarının azaltılması, Suudi Arabistanda ağaçlandırma ve kara ve deniz alanlarının korunması olarak sıralanıyor.   Öte yandan 2018 yılının haziran ayında Kraliyet emriyle Kraliyet Korumasındakiler Kurumu kuruldu. Kurumun başkanlığını Veliaht Prens’in yapması bu bölgelerdeki bitki örtüsünü ve ülkedeki nadir canlı türlerinin yaşamını korumaya verdiği önemi gösteriyor. Kamu hizmetlerinin geliştirilmesi Devletin diğer hizmet sektörlerinde, Suudi Arabistan Veliaht Prensi’nin önderliğindeki ekonomik, sosyal ve kalkınma reformlarının genel etkisini yansıtan kayda değer ilerlemeler kaydedildi. Son yıllarda eğitim sektöründeki öne çıkan dönüm noktalarından biri, elektronik eğitim platformu ‘Medrese’ aracılığıyla uzaktan eğitimin geliştirilmesi ve UNESCO tarafından belgelendiği üzere uzaktan eğitimde en iyi 4 uluslararası modelden biri haline gelmesi oldu. Eğitim Bakanlığı ayrıca müfredat, eğitimler ve çalışma planlarının geliştirilmesinin yer aldığı birçok değişiklik ve prosedürü hayata geçirerek okuma yazma bilmeyenlerin oranını yüzde 3,7ye düşürdü. Sağlık sektöründe, Bakanlar Kurulu, ‘Sağlık Sektöründe Dönüşüm’ programı çerçevesinde ülkedeki sağlık sektörünün birey ve toplum sağlığını temel alan kapsamlı, etkin ve entegre bir sağlık sistemine sahip olacak şekilde yeniden yapılandırılmasını onayladı. Veliaht Prens, vatandaşa hizmet ve eğitimin ‘ücretsiz’ olarak verilmesinin Temel Yönetim Kanununda şart koşulduğunu vurguladı. Ülkedeki hastanelerin bir kısmı özelleştirilirken vatandaşlar için ücretsiz tedavinin ‘devlet ve özel sektördeki istihdamlarda sağlık sigortası yapılarak’ devam edeceğine işaret edildi. Özel sağlık hizmetleri, sağlık sisteminin kalitesini ve verimliliğini artırmak amacıyla geliştirilirken hizmetlerin kapsamı da genişletildi. Resmi rakamlar, hastaların hastanelerden aldıkları hizmetlerden duydukları memnuniyetin 2020 yılında yüzde 82yi aştığını ve nüfusun ortalama yaşam süresinin 2000 yılında 72 iken 2018 yılında 75 yaşa yükseldiğini gösterdi. Sağlık Bakanlığının koronavirüs salgını sırasındaki çalışmaları, başta Dünya Sağlık Örgütü (WHO) olmak üzere uluslararası kuruluşlar ve diğer ülkeler tarafından övgüyle karşılanan başarılara imza attı. Suudi Arabistan’ın gelişmekte olan ve düşük gelirli ülkelere aşı tedarikine olan katkısı da takdirle karşılandı. Yargı sisteminde reform Yargı sisteminde son yıllarda atılan ciddi adımlar, prosedürlerin ve yargı reformu yoluyla yasama ortamının ve özel yasama sisteminin geliştirildiğini yansıtıyor. Veliaht Prens, 2021 yılının şubat ayında, eşi ve benzeri görülmemiş bir yargı reformları dalgası içinde, ‘özlük sistemi taslağı, hukuk işlemleri sistemi projesi, disiplin cezaları için ceza sistemi taslağı ve delil sistemi projesi’ olmak üzere 4 sistem için taslak hazırlandığını duyurarak bunların yargı kararlarının öngörülebilirliğine katkıda bulunacağını, adalet kurumlarında dürüstlüğü ve verimliliği yükselteceğini ve adaletin sağlanması için temel bir dayanak olan prosedürlerin ve gözetim mekanizmalarının güvenilirliğini artıracağını vurguladı. Böyle bir mevzuatın yokluğunun, yargı kararlarında tutarsızlığa ve uygulamalarda şeffaflık eksikliğine yol açtığını söyleyen Veliaht Prens, bu durumun başta kadınlar olmak üzere birçok kişi ve aile için acı verici sonuçlar doğurduğunu ve bazılarının sorumluluklarından kaçmasına neden olduğunu, ancak son düzenlemeler sayesinde yasal prosedürlere uygun olarak onaylandığı takdirde bunların tekrarlanmayacağını kaydetti. Suudi Arabistandaki birçok devlet sektörü ve hizmeti, çalışma, tarım, spor ve diğer sektörler de dahil olmak üzere her gün dönen bir geliştirme ve modernizasyon atölyesinin merkezinde buluyor. Bu da Prens Muhammed bin Selman’ın, veliaht prens olmasından ve ardından 2030 Vizyonu çerçevesinde birçok hedefin 2030dan önce gerçekleştirilebileceğini vurguladığı kalkınma planlarına liderlik etmek için başbakanlık görevini üstlenmesinden bu yana ülkede tüm düzeylerde değişime olan büyük istediği ortaya koyuyor.