Raya Al-Jadir Kadınların toplum içindeki konumları bölgelere göre değişiklik gösterir. Fakat engelli olmak, nerede yaşarsa yaşasın her kadın için ek bir güçlüktür. Eğer bu kadınlar bir de Ortadoğu ya da Kuzey Afrika’daki herhangi bir ülkede yaşıyorsa bu zorluklar daha da katlanacaktır. Ben de bir engelli olarak 10 yaşıma kadar Irakta yaşadım. Edindiğim tecrübelere göre böyle bir ülkede özel ihtiyaçları olan bir çocuğa sahip olmanın bir ‘felaket’ olduğunu söyleyebilirim. Bu engelli çocuk büyüyüp engelli bir genç kız olduğunda ise ailesinin boynunu bükmesi beklenen bir ‘lanete’ dönüşür. Irak’ın Musul şehrinde dünyaya geldim. Büyüdükçe toplum içinde bir utanç olarak algılandığımı fark ettim. Annemin göğüs germesi gereken güçlüklerin farkına vardım. Çünkü görünüşe göre engelli oluşum yüzünden kucağında ‘normal bir çocuk’ taşımıyordu. Sürekli kendisini kötü hissettiren olumsuz yorumlara ve kınamalara katlanmak zorunda kalıyordu. Büyüme çağında çevremde özel ihtiyaçları olan çok az kişi gördüm. Belki de hiç görmedim. Özel ihtiyaçları olan kadınlardan veya kızlardan bahsetmiyorum bile. İşte o anda kendimi ‘ayrıcalıklı’ olarak görmeye başladım. Kollarından biri olmadan doğmuş uzak akrabamız olan bir kadından başkasını tanımıyordum. Açıkçası onun engelli olduğunu anlamam biraz zaman almıştı. Çünkü o zamanlar ‘engelli’ kelimesinin sadece benim gibi insanlar, yani benim gibi yürüyemeyenler için kullanıldığını sanıyordum. Aslında bulunduğum çerçevenin dışında beni engelleyen hiçbir şey yok gibiydi. Sorunun ne olduğunu anladığımda akrabamız olan o kadının konuyu kapatmaya çalıştığını fark ettim. Ama içinde kendine olan güveninin arkasında gizlenmiş büyük bir güç olduğunu gördüm. Üniversiteye giderdi, araba kullanırdı ve birçok insanın tek kolla mümkün olmadığını düşündüğü işleri yapardı. Onun gibi olmak isterdim. Henüz 6 yaşındayken diğer insanların zahmetsizce ve doğal bir şekilde ulaştığı şeyler için mücadele etmem gerektiğini öğrendim. Arap ebeveynler, tarih boyunca kızlarını bir endişe kaynağı olarak görmüştür. Ancak kızlarını evlendirip sorumluluklarını bir erkeğin ellerine bıraktıklarında rahatlarlar. Eğer özel ihtiyaçları olan bir Arap kadınsanız, özel ihtiyaçları olmayan diğer kadınlar karşısında evlenme şansınız çok azdır. Bu yüzden evlenme meseleniz anne babanız için daha büyük bir endişe kaynağı olur. Sahip oldukları cinsiyetin kendileri için ek zorluklar getirmesinin yanı sıra engelli Arap kadınların engelli olmayan hemcinsleri arasında iş bulma olanakları da oldukça zayıftır. Bu da kısmen eğitim, iş imkanları, sağlık tesisleri ile kadınların genellikle dışlandığı ve savunmasız kaldığı muhafazakar toplum çevrelerinde sosyal ilişkiler kurulması ve evlilik ihtimallerine erişimin sınırlı olduğu daha büyük bir sorundan kaynaklanıyor. Arap Baharı 2011 yılında Ortadoğu ve Kuzey Afrikayı sardığında bölgede yalnızca siyasi düzeyde değişiklikler yaşanmadı. Halk hareketleri, toplumda birçok dışlanmış kesime ve engelli Arap kadınlar başta olmak üzere özel ihtiyaçlılara umut oldu. Protesto gösterileri ortak normlara ve geleneklere meydan okuyan bir anlam taşıyordu ve özel ihtiyaçları olan kadınlar, bu denklemdeki en büyük kazananlar arasındaydı. Çünkü direnişe geçmiş ve yaşam haklarını istemişlerdi. Hatta kendi girişimlerini hayata geçirmişlerdi. Bölgenin dört bir yanında engelli Arap kadınlar, daha önce özel ihtiyaçları olmayan insanlar için ayrılmış alanlara girmeye başladılar. Bölge, bu konuda çok sayıda öncü kadın örneğine sahip. Onlardan biri de sosyal medyada tanınan bir isim olan Iraklı Zeynep el-Akabi. Çocukken evinin yakınlarında bir bombanın patlaması sonucu bir bacağını kaybeden Akabi, ‘sadece Irak’ı değil, tüm Arap toplumlarını temelden sarsan bir değişimin kaynağı’ olmayı hedefledi. Kuveyt’te yaşayan yazar ve İngiliz Edebiyatı Profesörü Şehed eş-Şemari edebiyat dünyasında kendisi gibi örneklerin bulunmadığı bir zamanda Ortadoğudaki zorlukların yanı sıra kimlik, sevgi ve engel sorunlarıyla karşılaşanların kısa öykülerini bir araya getirdiği ‘Havatir ala’l-Cesed’ (Beden Üzerine Düşünceler) adlı kitabı kaleme aldı. Ülkesi Ürdün’de engellilerin karşılaştığı meselelerle ilgilenen insan hakları aktivist Ayah Agabi, henüz 29 yaşında nadir görülen bir zatürre çeşidi nedeniyle ölmeden önce ‘Erişilebilir Ürdün’ adını verdiği kendi geliştirdiği bir projeyi hayata geçirmişti. Proje, ülkenin tüm tesislerinde özel ihtiyaçları olan insanların hareket edebilmesini kolaylaştırmayı hedefliyordu. Liste hareket etmekte güçlük çeken Mısırlı oyuncu Ola Ammar ile devam ediyor. Özel ihtiyaçları olan kişi rollerini üstlenen öncü kadınlardan biri olan Ammar, 2017 yılında ‘Colored Dress’ (Renkli elbise) adlı filmde rol aldı. Mısır’da down sendromlu dört kadının iş bulamamalarının ardından tatlı kurabiyeler pişirmeye başladıkları ‘Dört Bisküvi’ gibi projelerde yer aldı. Ayrıca Mısırda Rasha Ernest tarafından kurulan I-Help (yardım ediyorum) gibi yaşlı ve özel ihtiyaçları olan insanlar için tıbbi cihazların uygun fiyatlarla satın alınması ve bakım gibi hizmetlerin sunulmasını hedefleyen çevrimiçi platformun katılımcılarından biri oldu. Bu kadınlarla karşılamadan önce ben de sesimizi duyurabileceğimiz bir mecra yaratmak istedim. Diğer engelli kadınların yaşadığım deneyimle aynı deneyimi yaşamasını istemiyordum. Bu yüzden özel ihtiyaçları olan insanlar için günlük işleriyle ilgili Arapça bir dergi çıkardım. Kısa bir süre sonra, topluma entegre olmayı hak eden ve kendilerini özel hisseden engelli genç kızlardan ve kadınlardan mesajlar almaya başladım. Bazı Arap kadınları özel ihtiyaçları olan insanlar için beklenti seviyesini yükseltse de önümüzde hala uzun bir yolun olduğu da aşikar. Temsil etmek önemli bir olgudur. Bu nedenle engelli Arap kadınların rahatça toplumun arasına karşıması gerekiyor. Aksi durumda toplum, eşit bireyler olduğumuzu ve toplumlarımıza kültürel, profesyonel ve ekonomik katkılar sağlayabileceğimizi asla kabul etmeyecektir. *Bu makale ‘Özel İhtiyaçlıların Beklentileri’ adlı engellilerin günlük yaşamlarıyla ilgili ilk elektronik Arapça dergisinin kurucusu ve bağımsız gazeteci Raya Al-Jadir tarafından kale alınmıştır.* Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan tarafından çevrilmiştir.