Avrupa, nükleer anlaşmaya ilişkin yükümlülüklerini azaltan İrana üç ay önce “bardağın taşmakta olduğu“ uyarısında bulunmuştu. Bugün ise Fransa, Almanya ve İngiltere, Ocak ayında anlaşmayı ihlal edeceğini açıklayan Tahranı bu adımdan vazgeçirebilecek “ihtilaf çözüm mekanizmasını” uygulamaya koymak üzere. Reuters, İran ile yapılan nükleer anlaşmaya imza atan Avrupa ülkelerinin “ihtilaf çözüm mekanizmasını” hayata geçirebileceğini aktardı. Diplomatlar ise, Avrupa ülkelerinin İran’a yönelik Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarının hızlı bir şekilde yeniden uygulanmasını sağlamayacaklarını belirtti. Çünkü bu adım anlaşmayı tamamen ortadan kaldırabilir. Söz konusu üç ülke, Eylül ayında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu oturumlarında İrana, “ihtilaf çözüm mekanizmasını” etkinleştirmek zorunda kalacakları yönünde bir uyarıda bulundu. Tahran geçtiğimiz Kasım ayının başında Washingtonun "maksimum baskı" politikasına cevaben, anlaşmadan aşamalı olarak çekilme planının bir parçası olarak nükleer yükümlülüklerini azaltmada dördüncü adıma gittiğini duyurmuştu. İran, Washington’un “maksimum baskı” politikası karşısında birtakım adımlar atmıştı. Tahran tarafından atılan bu adımlar arasında, Fordo Nükleer Tesisinde uranyum zenginleştirmeye yeniden başlanması, gelişmiş santrifüjlerle uranyum zenginleştirme yoluna gidilmesi ve nükleer anlaşmada öngörülen ağır su stoku ve uranyum zenginleştirme limitinin aşılması yer alıyor.Avrupa’dan İran’a çağrı Tahran, İngiltere, Fransa ve Almanyayı İran ekonomisini ABD yaptırımlarından korumak suretiyle nükleer anlaşmayı kurtarma konusunda başarısız olmakla suçladı. Washington, Tahran ve dünya ülkeleri arasında imzalanan nükleer anlaşmadan çekilmesinin ardından geçtiğimiz yıl İran’a yönelik yaptırımlarını yeniden uygulamaya başladı. İranlı yetkililer, BM yaptırımlarının yeniden uygulanmasının korkunç sonuçlarına karşı daha fazla uyarı çanı çalmak için ülkelerinin 6 Ocakta nükleer yükümlülüklerini daha fazla azaltacağını söyledi. İngiltere, Fransa ve Almanya, bu ayın başlarında “ihtilaf çözüm mekanizmasını” ertelediklerini ancak Tahrana nükleer anlaşmayı ihlal etmekten vazgeçmesi için çağrıda bulunduklarını belirtti. Reuters’ın Batılı diplomatlardan aktardığı bilgiye göre, bu üç Avrupa ülkesi, “ihtilaf çözüm mekanizmasını” aktif etme konusunda anlaştılar. Ancak üç ülke, İranın nihai kararını almadan önce atacağı adımların boyutunu görmek için beklemede kalacak.Diplomat: BM yaptırımları kendiliğinden uygulanmayacak Avrupalı diplomatik kaynak, "Sürecin başında, anlaşmanın çözülmesinin önünde engel teşkil eden konuların çözülmesi amaçlanıyor. BM yaptırımları kendiliğinden uygulanmayacak. BM yaptırımlarını yeniden uyguladığımız anda tabuttaki son çiviyi çakmış oluruz. Çünkü bu, nükleer anlaşmanın tamamen ortadan kalktığı anlamına gelecek” dedi. Nükleer anlaşmanın 36. maddesine göre ise “nükleer anlaşmayı imzalayan herhangi bir taraf, anlaşmanın gereklerini yerine getirmezse sorunun çözümü için mesele İran, Rusya, Çin ve üç Avrupa ülkesi İngiltere, Fransa ve Almanya’nın yer aldığı ortak komisyona devredilebilir.” Ortak komisyona sorunun çözümü için 15 gün süre tanınır, çoğunluğun onayı alındığı takdirde bu süre uzatılabilir. Sorunun ortak komisyonda çözülmediği kanaatine varılırsa BM kararları uyarınca anlaşmaya uymayan tarafa yaptırım uygulanır. Tabii BM Güvenlik Konseyi aksi yönde bir karar almadığı sürece bu geçerlidir. Diplomatik kaynaklar, İran’ın nükleer anlaşmaya ilişkin yeni ihlallerde bulunması durumunda Avrupalıların yaptırımlar yerine “ihtilaf çözüm mekanizması” sürecini genişletmeye odaklanacaklarını ileri sürdü. İran ihlalleri hususunda Avrupalıların makul görüp görmediği sınırlar henüz netlik kazanmadı. Bir diğer diplomat Reutersa, “Diplomasinin henüz işlerlik kazanmadığını hissediyoruz" açıklamasında bulundu. Öte yandan, diğer bazı diplomatlar, her ne kadar Moskova ve Çin hâlihazırda “ihtilaf çözüm mekanizması” sürecine karşı çıksa da söz konusu üç Avrupa ülkesinin özellikle de Fransa’nın, Rusya ve Çinin bu konuda desteğini almaya çalıştığını belirtti. Amaç ise “ihtilaf çözüm mekanizması” konusunda beş ülkenin ortak bir tutum benimsemesini sağlamak.İranlı yetkili: Avrupalılar, ABDnin baskısı altında Nükleer görüşmelere katılan İranlı üst düzey bir yetkili, “İran, üç Avrupa ülkesinin “ihtilaf çözüm mekanizmasını” aktif etmek istediğinin farkında. Eğer bunu yaparlarsa İran da ona göre hareket edecek. Anlaşmayı kurtarmak istiyorlarsa taahhütlerini yerine getirmeliler. Aksi takdirde İran başka adımlar atacak. Avrupalılar, ABDnin baskısı altında” dedi. Avrupa ülkelerinin bu adımı ile eş zamanlı olarak ABD Dışişleri Bakanlığı, nükleer anlaşmadan çekilmesine rağmen ABDnin Tahrana karşı uluslararası yaptırımları yeniden uygulayabileceğini öngören yasal iddialar ortaya koydu.  Bu, Avrupa ülkeleri üzerindeki baskıyı artırabilecek bir adım. ABDnin İran Özel Temsilcisi Brian Hook, New Yorkta gazetecilere verdiği demeçte, “Artık anlaşmaya dâhil değiliz. Bu nedenle hâlihazırda anlaşmada yer alan tarafların, “ihtilaf çözüm mekanizmasının” kullanılıp kullanılmayacağına karar vermeleri gerekecek. İranın nükleer anlaşmayı ihlal ettiğine dair şüphe yok” ifadelerini kullandı. Birkaç gün önce Twitterda açıklamalarda bulunan İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, ABD’li mevkidaşı Mike Pompeo’nun, ihtilaf çözüm mekanizmasına ilişkin yaptığı açıklamaları sert sözlerle eleştirdi ve Başkan Donald Trumpın ofisi tarafından Mayıs 2018de ilan edilen anlaşmadan çekilme kararını paylaştı. Öte yandan BM Güvenlik Konseyi, nükleer anlaşmanın görüşüldüğü ateşli bir oturuma tanıklık etti. ABDnin Birleşmiş Milletler (BM) Daimi Temsilcisi Kelly Craft yaptığı açıklamada, “ABD, uluslararası barış ve güvenliği güçlendirebilecek bir anlaşmayı müzakere etmek üzere İranla masaya oturmaya hazır olduğunu Güvenlik Konseyine bildirdi. İran bölgeyi istikrarsızlaştırmaya devam ederken biz asla elimiz kolumuz bağlı bir şekilde durmayacağız” dedi.ABDnin BM Temsilcisi Crafttan İranlı mevkidaşına başsağlığı Toplantının ardından Craft, BM Güvenlik Konseyinde İranlı bir kız çocuğunun ölümü sebebiyle İranın BM Daimi Temsilcisi Mecit Takht Ravançi’ye başsağlığında bulundu. İranın BM Daimi Temsilcisi Mecit Takht Ravançi, BM Güvenlik Konseyinde yaptığı konuşmada, kelebek hastalığı olarak da bilinen EB hastası iki yaşındaki bir kız çocuğunun ABD yaptırımları nedeniyle tedavi olamadığını ve Haziran ayında hayatını kaybettiğini söyledi. ABD Birleşmiş Milletler Temsilciliği’ndeki bir yetkilide, Craftın, Ravançiye başsağlığı dilediğini söyledi. BM Daimi Temsilciliği Sözcüsü Ali Rıza Mir Yusufi, Craft ve Ravançi’nin ABD yaptırımlarından etkilenip kelebek hastalığı olarak da bilinen EB hastalığına yakalananlar hakkında kısa bir konuşma yaptıklarını söyledi. Yusufi, Twitter’da yaptığı açıklamada, “Birleşmiş Milletlerdeki herhangi bir diplomatın başka bir diplomatın yanına gitmesi ve kısa bir görüşme yapması alışılagelmiş sınırların dışına çıkıldığı anlamına gelmez” ifadelerini kullandı. Reuters, İranlı ve ABD’li yetkililer arasında bu şekilde doğrudan gerçekleşen temasların son yıllarda çok nadir görüldüğünü aktardı. ABD yaptırımları ilaç ve diğer insani ürünleri kapsamazken, petrol satışlarından taşımacılığa kadar neredeyse tüm finansal faaliyetleri hedef alıyor. Bu durum, birçok yabancı bankanın insani anlaşmalar da dahil olmak üzere İranla çalışma konusunda isteksiz olmasına neden oluyor.