Dünya, sosyal izolasyon kuralları ve bulunan yeni ilaçlar ile yeni tip koronavirüs (Kovid-19) uykusundan uyanıyor. Çıkarılan her yeni ilacın koronavirüsün neden olduğu hastalığın tedavisindeki etkisi ve faydası hakkında kapsamlı bilimsel tartışmalar yapılıyor. Etkili, güvenilir bir aşı ve uzmanların bu konudaki onayını bekleyen ülkeler, bir yandan da katı izolasyon önlemlerini yavaş yavaş gevşetiyor. Çoğu ülke; toplu taşımalar, kalabalık mekanlar, hatta iş yerlerinde maske takılmasını şart koşuyor. Kök hücre tedavisi Koronavirüs salgını, hakkındaki ilk araştırma ve bulguların 1960larda Ernest McCulloch ve James Till tarafından sağlandığı kök hücre (vücudumuzdaki ana hücre türleri) tedavisi araştırmalarına yeni bir ivme kazandırdı. Bağışıklık sistemi bozuklukları, bazı sinir sistemi hastalıkları, retina ve eklemlerle ilgili hastalıklar gibi şuanda kök hücre tedavisinin uygulandığı 40’tan fazla hastalık bulunuyor. Koronavirüs salgını ile beraber, dünya çapındaki birçok araştırma ekibi, kök hücrenin kullanıldığı klinik denemeler üzerinde çalışmaya başladı. Bunlardan biri de Birleşik Arap Emirlikleri’nde (BAE) gerçekleşti. Koronavirüs hastaları için Abu Dabi Kök Hücre Merkezinde araştırmacı ve doktorlardan oluşan bir ekip tarafından geliştirilen kök hücre tedavisi, hastanın kanından kök hücrelerin alınmasının ardından bunların etkinleştirilip tekrar hastaya verilmesiyle gerçekleştiriliyor. Toz haline getirilen bu hücrelerin, sprey aracılığıyla hastaya verilip akciğerlere ulaşması sağlanıyor. Mısır’daki Zevail Bilim ve Teknoloji Şehri’nde Kök Hücre Araştırmaları Merkezi Müdürü Dr. Necva el-Bedri, Şarku’l Avsat’a yaptığı açıklamada, BAE’de gerçekleştirilen çalışmaların ABD, Çin, Ürdün gibi diğer ülkelerde yine koronavirüs tedavisi için yapılan 20’den fazla klinik çalışmadan farklı olduğunu söylüyor. BAE’deki çalışmalarda kök hücrenin hastanın kanından alındığını, diğer ülkelerdekilerin ise kök hücrenin farklı kaynaklardan alımına dayandığını ifade ediyor. Nitekim bazı deneylerde ilik, göbek bağı, diş özü gibi kaynaklar kullanılabiliyor; ya da kök hücreler çeşitli ilaçlar ile birleştirilebiliyor. Dr. Bedri, kök hücre çalışmalarının genelde hastanın damarlarına enjekte yoluyla yürütüldüğünü, ancak BAE’de yapılan çalışmanın bu hücrelerin akciğerlere solunması ile gerçekleştirildiğine dikkat çekiyor. Bu şekilde tedavinin, doğrudan akciğerin hedeflenmesi nedeniyle daha etkili ve hasta için daha rahat bir deneyim olacağını da ekliyor. Dr. Bedri, aynı zamanda “Kök hücrenin direk hastanın kendi kanından alınması, vücudun bu hücreleri reddetme şansını zayıflatıyor. Hastaya verilmeden önce etkinleştiriliyor olmaları ise sitokin fırtınasını (sitokin salınım sendromu) azaltmaya yardımcı olacak bazı etmenlerin salgılanmasını sağlıyor” ifadelerini kullanıyor. Nitekim hücre tedavilerinde yan etki olarak betimlenen sitokin fırtınası, yoğun bakım ünitelerindeki hastaların hayatta kalmak için savaşmak zorunda kaldığı azılı düşmanlardan sayılıyor. Sitokin salınım sendromu, tetikleme durumunda çok sayıda hücrenin aktive edildiği ve bu hücrelerin bağışıklık reaksiyonlarında vücudu korumak için oluşturulan sitokinleri serbest bıraktığı yanıt türüdür.   Dr. Bedri’nin BAE’nin söz konusu çalışmasında dikkat çektiği önemli özelliklerden biri de tedavinin çok sayıda hastada denenmiş olması. Nitekim BAE haber ajansı (WAM), tedavinin 73 vakada denendiği, toz halinde sprey vasıtasıyla bu kişilere verilen kök hücrelerin akciğerlere ulaşmasının ardından test sonuçlarının negatif sonuç verdiğini aktarmıştı. Diğer yandan, örneğin Çin’de bu tür bir tedavi yalnızca 7 kişi üzerinde denenmişti. Dr. Bedri, BAE’de yürütülen çalışmanın, tedavinin etkinliğinden emin olunması için hala daha fazla sayıda hasta üzerinde denendiğini dile getiriyor. Plazma kullanımı İngiltere’de de Kovid-19 hastalarına kan plazması tedavisi uygulanması planlanıyor. Bu kişilerin virüsle mücadele eden bağışıklık sistemlerine koronavirüsü atlatan hastalardan alınan kandaki antikorlar vasıtasıyla destek verilmesi hedefleniyor. Başbakan Boris Johnson’un hayatını kurtarmasına yardımcı olduğunu belirttiği Londra’daki Guys and St Thomas Hastanesi, Kovid-19’u yenen donörlerden alınan plazmalara başvuracak. Reuters’ın haberine göre, hastanenin yoğun bakım danışmanı Dr. Manu Shankar-Hari, “Şuana kadar Kovid-19’la mücadelede etkisi kanıtlanmış bir tedavi şekli mevcut değil. İyileşen kişilerden alınan plazma ise vücutları yeterince antikor üretemeyen hastalar için umut verici olabilir. Denemeler başarılı olduğu taktirde bu tedavi şekli yaygın hale gelebilir” ifadelerini kullanıyor. Öte yandan, Fransa’daki Ulusal İlaç ve Sağlık Ürünleri Güvenliği Ajansı (ANSM) tarafından Perşembe günü yapılan açıklamada, durumu ağır Kovid-19 hastalarının tedavisinde immün plazma tedavisinin uygulanmasına izin verildiği bildirildi. Nitekim ülkede aslında 7 Nisan’da uygulanmaya başlanan bu tedavi şekli, daha önceden yalnızca klinik denemeler ile sınırlandırılmıştı. Ancak AFP’nin haberine göre ANSM tarafından yapılan açıklamada, “durumu ağır hastaların hayatta kalma şansını artırmak” için bu tedaviye izin verildiği belirtildi. Söz konusu açıklamada, iyileşen kişilerden alınan plazmaların Kovid-19 hastalarının tedavisindeki etkinliğini ve güvenilirliğini değerlendirmeyi amaçlayan klinik çalışmaların devam ettiği belirtildi. Aynı zamanda “Bazı veriler, Kovid-19 hastalarının sahip olduğu plazmanın virüsle mücadele eden aktif antikorlar içerdiğini göstermekte; bu, şiddetli akut solunum yolu sendromundan muzdarip hastaların iyileşme oranlarını artırabilir” ifadeleri kullanıldı. Plazmanın Kovid-19’la mücadeledeki etkisinin henüz kanıtlanmadığını belirten ANSM, “Bu nedenle plazma kullanımı, mümkün olduğu sürece klinik denemeler çerçevesinde yapılmalıdır” açıklamasında bulundu. Maske zorunluluğu Kovid-19’la mücadelede alınan izolasyon önlemlerinin yavaş yavaş hafifletildiği İspanya’da, Başbakan Sanchez, dün, toplu ulaşım araçlarında maske takmanın 4 Mayıs itibariyle zorunlu olacağını açıkladı. Hükümet, maske kullanımını düne kadar yalnızca tavsiye etmekle yetiniyordu. Nitekim Sanchez, vatandaşların bu kurala uyabilmeleri için ülke çapında 6 milyon, belediye ve valiliklere 7 milyon, Uluslararası Kızılhaç Komitesi gibi sosyal kurumlara ise 1,5 milyon maske dağıtılacağını duyurdu. 25 bin 100 can kaybı ile, Kovid-19 salgınından en çok etkilenen ülkelerden biri olan İspanya, 14 Mart’ta uygulanmaya başlanan izolasyon prosedürlerini geçen hafta hafifletmeye başlamıştı. İzolasyonun kademeli olarak kaldırılmasının ilk aşaması, birkaç küçük adada yarın, ülke çapında ise 11 Mayısta uygulanmaya başlayacak. Ticari işletmeler; AVM’ler hariç ve restoranların dış mekanları dahil olmak üzere, belirli koşullar altında çalışmaya devam edebilecek. Bu aşamalı tedbirler, salgının gidişatına göre, Haziran ayı sonuna kadar devam edecek. Almanya, bu hafta başlarında, ülkenin dört bir yanında maske kullanımını zorunlu hale getirmişti. Toplu taşıma araçlarında maske takmanın zorunlu hale getirilmesinin ardından, Berlin İçişleri Senatörü Andreas Geisel’in açıklamalarına göre, başkent bunun ticari işletmelerde de uygulanması kararı aldı. Burun ve ağzın kapanmasını gerektiren karar dahilinde, mendil kullanımına da izin veriliyor. 15 bölgenin daha benzer bir karar almasıyla, bu kural ülkenin dört bir yanında uygulanır hale geldi. Fransa’da da toplu taşımalarda maske takımı zorunlu olacak. Başbakan Edouard Philippe, maskelerin virüsle bir arada yaşama planının bir parçası olacağını söylüyor. Anaokulları ve ilkokulların 11 Mayıs itibariyle gönüllü olarak yeniden açılacağını söyleyen Philippe, 18 Mayıs’ta ise ortaokulların açılmaya başlayacağını, öğrencilere maske takma zorunluluğunun getirileceğini belirtti.