Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Direktörü Rafael Grossi, 12 Eylül’de Tahran’a ziyarette bulunurken, İran Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) Başkanı Muhammed İslami ile bir araya geldi. Ziyaret, İran’ın UAEA Yönetim Kurulu tarafından ‘Tahran’ın uluslararası müfettişlerle iş birliği eksikliğini kınayan’ suçlayıcı bir açıklamayla karşılaşmasının önünü keserken, gelişmeyle birlikte bir ‘son dakika uzlaşısı’ sağlanmış oldu. Grossi’nin ziyaretinin ikinci sonucu ise İran’ın geçen Haziran ayında duraksayan Viyana’daki müzakerelere geri dönme olasılığını korumuş olmasıydı. Öyle ki İranlı yetkililer, böyle bir açıklamanın ‘nükleer meselenin Güvenlik Konseyi’ne (BMGK) taşınmasına yol açabileceği’ ve ‘müzakereleri canlandırma şansını yok edeceği’ konusunda kamuoyu önünde ve en üst düzeylerde uyarılar yaptı. Bugün, eski sahnenin bir benzeri yaşanıyor. Zira bu ay sonlanmadan, yani Viyana müzakerelerine geri dönüş için belirlenen tarihten birkaç gün önce (29 Kasım) 35 ülkeden oluşan UAEA Guvernörler Kurulu toplantısı gerçekleştirilecek. Bu tarih, Avrupalı ​​arabulucular tarafından açıklanırken, İran müzakerecisi Ali Bakıri de geçen çarşamba günü Twitter üzerinden yaptığı açıklamada bu tarihe yer verdi. Bu nedenle güçlü bir şekilde ortaya çıkacak soru şu; Guvernörler Kurulu ihtiyat ve çekincelerinden vazgeçip, İran tarafının uluslararası denetçilerle olan iş birliği eksikliğini sert bir dille eleştirecek mi yoksa diplomatik yaklaşım bu eleştirinin önüne mi geçecek? Bu yaklaşımın benimsenmesi, Avusturya’nın başkentinde müzakerelerin yeniden başlaması için İran’a yönelik güçlü bir kınamadan kaçınma anlamına geliyor İran Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) ve dört Batılı taraf (ABD, Fransa, Almanya ve İngiltere), Avrupalı ​​arabulucuya ek olarak, İran’ın iş birliğinin yetersiz olduğuna tamamen ikna olmuş durumda. Geçen pazartesi günü Associated Press’e (AP) konuşan Grossi, İran’ın nükleer programı üzerindeki uluslararası kontrolün hızla ilerlemekte olduğu gerçeğini, “Yoğun bulutlar arasında uçtuğumuzu söyleyebilirim. Böyle devam edebiliriz ama uzun sürmez” sözleriyle açıkladı. Yetkili, “Hükümet değişikliğinin yanı sıra, İran tesisleri çevresinde artan sıkı güvenlik seviyelerine tanık olduk. Bu durum, genellikle müfettişlerimizin görevlerini engellemiştir” dedi. İran’ın nükleer tesislerde yayınlanan video kayıtlarına müfettişlerin erişimini engellediği ve bunu İran parlamentosunun geçen yılın sonunda hazırladığı bir kararla büyük güçlerle anlaşmaya bağladığı sır değil. Ayrıca UAEA’nın, santrifüj parçalarının üretimi için Kerec sahasına verilen hasarı onarmasını da engelledi. Grossi, daha önce Washington’a yaptığı uzun bir ziyarette, ‘müzakerelerde yer alan tarafların İran nükleer programının gerçekliğini ve ne elde ettiğini bilmemesi halinde bir anlaşmaya varmalarının zor olacağını’ açıklamıştı. Viyana müzakerelerine geri dönmeyi kabul ettiğini açıklamadan önce Tahran’ın, bu kartı, başta ABD’li müzakereciler olmak üzere Batılı müzakerecilere baskı yapmak ve nükleer programını hızlandırmak için kullandığı sır değil. Haftalardır Grossi, Tahran’a ziyarette bulunma ve İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ile üst düzey görüşmeler yapma arzusunu dile getiriyor. Nihayetinde Abdullahiyan, bu talebi kabul ederken, ancak Kovid-19’a yakalandığının açıklanması sonrasında en azından ilerleyen günlerde böyle bir görüşmenin gerçekleşmesi olası değil. Bu çerçevede Fransa Dışişleri Bakanlığı tarafından 4 Kasım’da yayınlanan açıklama, Paris’in Tahran’ın UAEA ile iş birliği yapma konusundaki isteksizliğine nasıl yanıt vereceği konusunda ortaklarına danıştığını açıklayan sözcü Anne-Claire Legendre’den geldi. Legendre, “Biz ve ortaklarımız, İran’ın taahhütlerini yerine getirmesini sağlama konusunda teyakkuz halindeyiz. İran’ın iş birliği yapmamasına nasıl yanıt verileceği konusunda ortaklarımızla yakından istişareye devam ediyoruz” şeklinde konuştu. İlerleyen saatlerde Washington, Berlin ve Londra tarafından da tavırların açıklanması bekleniyor. Paris’in uyarısının, Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian ve UAEA Direktörü’nün Glasgow İklim Zirvesi oturum aralarında yaptığı istişarelerden birkaç saat sonra ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) açıklanmasından bir gün sonra gelmesi dikkat çekici. Ayrıca uyarı öncesinde Viyana’ya dönme konusunda fikir birliğine varılmıştı. Tahran’ın UAEA müfettişleriyle acil ve daha yakın iş birliği ve karşılarına konulan engellerin kaldırılması çağrısının yeni olmadığını belirtmek gerekiyor. ABD Başkanı Biden, Fransa Cumhurbaşkanı Macron, Almanya Başbakanı Merkel ve Birleşik Krallık Başbakanı Johnson tarafından 30 Ekim’de yayınlanan ortak açıklamada, ‘özellikle de UAEA ile iş birliğini azalttığından beri’ İran’ın faaliyetlerine karşı ciddi bir endişe duyulduğu ifade edildi. Dört liderin görünüşüne göre İran nükleer programında devam eden ilerleme ve Tahran’ın UAEA’nın faaliyetlerine getirdiği engeller, nükleer anlaşmaya geri dönüş olasılığını baltalıyor. Bu çerçevede ortaya şu soru çıkıyor; Batılı güçler, Rusya ve Çin, İran’ı UAEA ile yeniden iş birliği yapmaya zorlamak için hangi konuda anlaşacaklar? İran’ın daha fazla iş birliğinden kaçınmaya yönelik ‘resmi’ gerekçesi, parlamentonun kararına uyuyor mu? İran’ın ilerleyen günlerde Batılı taraflara Yönetim Kurulu’nda herhangi bir kınamanın, (Viyana müzakerelerinin başlamasından bu yana geçmiş aylarda uyguladığı siyasi ve diplomatik taktiğe benzer şekilde) Viyana’ya dönüşünü engelleyeceğini anlatacağını söylemek doğru olur. Aynı şekilde Avrupa’da ve ABD’de hâkim olan atmosfer, 4 ay boyunca İranlı yetkililerin ‘müzakerelerin yeniden başlaması için bir tarih belirlemesini’ bekleyen tarafların, sert bir açıklama ‘riskine’ girmeyecekleri yönünde. Avrupalılardan daha önce hazırladıkları karar taslaklarını geri çekmelerini isteyenin Washington olduğuna dair doğrulanmış bilgiler mevcut. Bugün beklenen şey ise; İranlı yetkililerin BM yetkilisinin (Grossi) ilerleyen birkaç gün içinde Tahran’ı ziyaret etmesine izin vermesi, Kerec’teki güvenlik kameralarında meydana gelen arızaların onarımına izin vermek gibi sınırlı bir teknik anlaşmaya geri dönülmesi ve hafıza kartının ve çalışan pillerin ‘sonuç’ alındığını teyit edecek şekilde değiştirilmesi. Dolayısıyla Viyana’daki müzakere masasından yeni gelişmeler bekleniyor.