Bu yıl Beyrut’ta 4’üncüsü düzenlenen Arap Birliği Ekonomik ve Sosyal Gelişim Zirvesi’nde Arap ülkelerindeki turizm ve kültür mirasının entegre edilmesine ilişkin Suudi girişimi kabul edildi. Zirve kapsamında Arap Ortak Elektrik Piyasası yoksulluğun ortadan kaldırılmasına yönelik bir strateji sunarken Kuveyt, teknoloji alanında 200 milyon dolar sermayeli bir yatırım fonu oluşturulması yönünde bir girişim başlattığını duyurdu. Zirve, 2023te düzenlenecek bir sonraki oturuma Nuakşot’un ev sahipliği yapmasının kararlaştırılması ile sona erdi. Zirve’de Kudüsteki sektörel kalkınma için Filistin ekonomisinin desteklenmesine ilişkin karar taslağı ile ilgili olarak Arap ve bütün İslam ülkelerinin Kudüse karşı sorumluluğunun vurgulanması kararlaştırıldı. Tüm Arap ve İslam ülkeleri ile sivil toplum örgütlerine ve özel şirketlere Doğu Kudüsteki Sektörel Gelişim Stratejik Planında yer alan projelerin uygulanması için Filistin devleti ile koordineli olarak çalışmaları ve gerekli olan fonu sağlamaları çağrısında bulunuldu. Ayrıca üye devletlerden Mescid-i Aksa ve Kudüs fonlarının kaynaklarının 500 milyon dolar değerinde arttırılmasına ilişkin olan 29 Mart 2017 tarihli Amman Zirvesi kararının uygulanmasını taahhüt etmelerinin talep edilmesi kararlaştırıldı. Zirve kapsamında Arap Bakanlar Kurullarına, Arap Parlamentosu’na, Arap Ulusal Parlamentolarına ve Arap örgütleri ile federasyonlarına, Kudüsteki Sektörel Gelişim Stratejik Planının uygulanmasına ilişkin yardımlar kapsamında araçlar geliştirmeleri çağrısında bulunuldu. Alınan kararda Filistin ekonomisini baltalamayı amaçlayan ve Filistin halkını kalkınma hakkından mahrum bırakan İsrail plan ve politikalarının kınanması gerektiği yer aldı. Bunlar arasında İsrail’in 1967den beri işgal ettiği Filistin topraklarının bütününde çeşitli tezahürleri ile görünen sömürgeyi genişletme politikası da yer alıyor. Ayrıca İsrail işgal rejiminin boykot edilmesi, tüm ülkelerin, kurumların, şirketlerin ve bireylerin sömürgeci işgal rejimi İsrail ile olan her türlü ilişkilerini durdurma taahhüdünde bulunmalarının talep edilmesi ve Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’ne İnsan Hakları Konseyinin ilgili kararlarına uygun olarak İsrail yerleşim yerleriyle ilgilenen şirketlerin veri tabanını çıkarması çağrısında bulunulmasına karar verildi. Düzenlenen zirvede Brezilyaya daArap ülkeleriyle olan dostluk ilişkilerini koruması için Kudüs şehrinin yasal statüsünü zayıflatan herhangi bir pozisyon almaktan kaçınması çağrısında bulunuldu ve üye devletlerin Kudüsün yasal statüsünü zedeleyici herhangi bir kararın karşısında durma kararlılığı teyit edildi. Ayrıca Arap özel sektörü de Arap gıda güvenliğini sağlamak için sunulan projelere yatırım yapmaya davet edildi.Ticaretin serbestleştirilmesine yönelik anlaşmalar Zirvede Büyük Arap Serbest Ticaret Bölgesinin gelişmesi ve Arap Gümrük Birliğinin kurulması için gerekenlerin tamamlanması taslak kararı ile ilgili olarak sürece dair brifing verilmesi kararlaştırıldı. Ayrıca hizmetlere ilişkin ticaretin serbestleştirilmesi kapsamında Arap ülkeleri arasında imzalanan anlaşmaların Ürdün Haşimi Krallığı ve Suudi Arabistan tarafından onaylanmasının ve Mısır tarafından imzalanmasının memnuniyetle karşılandığı vurgulandı. Anlaşmaya taraf olmayan ülkelere ise anlaşmaya katılma taahhütlerine ilişkin programlarını sunmaları çağrısında bulunulmasına karar verildi. Gümrük işbirliği ile ilgili olarak Arap ülkeleri arasından Ürdün Haşimi Krallığı’nın ve Suudi Arabistan’ın Gümrük İşbirliği Anlaşmasını imzalanmalarından duyulan memnuniyet vurgulandı. Diğer Arap devletlerine Ekonomik ve Sosyal Konseyi’nin bu konudaki kararlarının uygulanması için hızlı bir şekilde anlaşmayı imzalamaları çağrısında bulunulmasına karar verildi. Arap liderler Arap Ortak Pazarı’na ilişkin taslak karar ile ilgili olarak da Arap Ortak Elektrik Piyasası’nın gösterdiği çabalara övgüde bulunulurken Arap üye devletleri tarafından mutabakat zaptının imzalanmasının memnuniyetle karşılanmasına karar verildi. Ayrıca liderler, Arap Ortak Elektrik Piyasası’nın belgelerinin tamamlanmasına ilişkin Arap Elektrik Bakanları Konseyi’nin görevlendirilmesini kararlaştırdı. Zirvede Suriyeli mültecilere ev sahipliği yapmanın ekonomik ve sosyal yükü ve bunun ev sahibi ülkeler üzerindeki etkisi konulu karar taslağına dair düzenlenen önceki Arap zirvelerinin, ekonomik ve sosyal konseylerin ve özel bakanlık konseylerinin bütün kararlarının onaylanmasına karar verildi. Arap Zirvesinde uluslararası topluma Suriyeli mültecilere ev sahipliği yapan Arap ülkelerine destek olmaları ve ev sahipliğinin ekonomik ve sosyal etkilerini hafifletmeye katkıda bulunacak kalkınma projeleri oluşturmaları çağrısında bulundu. Ayrıca Genel Sekreterliğe, Ürdün Haşimi Krallığı ve Mısır Arap Cumhuriyeti tarafından sunulan projeler için fon sağlanması amacıyla uluslararası bağışçılara, uzman kuruluşlara ve Arap fonlarına yapılan talepleri takip etmesi görevinin verilmesi kararlaştırıldı.  Bunun yanı sıra Genel Sekreterlikten Suriyeli mültecilere ev sahipliği yapan Arap ülkelerinin de katılımıyla, projeleri finanse etmek için açık ve özel bir mekanizma üzerinde anlaşmaya varmak üzere uluslararası bağışçılar, uzman uluslararası örgütler ve Arap fonları arasında bir toplantı yapılması çağrısında bulunmasının talep edilmesi istendi.Mültecilere ev sahipliği yapan ülkelere yönelik yatırımlar Arap Zirvesi, Genel Sekreterliğin, Suriyeli mültecilere ev sahipliği yapan ülkelere Arap ve uluslararası yatırımları çekmekle görevlendirilmesini kararlaştırdı. Ayrıca uluslararası topluma ve ilgili uluslararası kuruluşlara, mültecilerin ve yerlerinden edilmiş Suriyelilerin güvenli, onurlu ve düzenli bir şekilde savaşın sona erdiği yerlere geri dönmelerini teşvik etmeleri çağrısında bulundu. Hazırlık toplantıları sırasında ise bu karar ile ilgili olarak Dışişleri Bakanları arasında birtakım anlaşmazlıklar yaşandı. UNRWAnın karşılaştığı zorluklara ve Filistinli mültecilerin kendilerine ev sahipliği yapan ülkeler üzerindeki etkilerine ilişkin hazırlanan karar taslağı ile ilgili olarak da Filistinli mültecilerin ve torunlarının başta 1998 tarihli 194 sayılı karar olmak üzere ilgili uluslararası meşruiyet kararları uyarınca geri dönüş ve tazminat hakları vurgulandı. Ayrıca UNRWAnın -Filistinli mülteciler meselesinin 194 sayılı Karar ve 2002 Arap Barış Girişimine uygun olarak tam olarak çözülene kadar- işgal altındaki Kudüs dahil olmak üzere kampların içindeki ve dışındaki Filistinli mültecilere hizmet sağlama konusundaki sorumluluklarını üstlenmeye devam etmesinin gerekliliği üzerinde duruldu. UNRWAnın herhangi bir ülkedeki rolünü ve görevini azaltmaya veya sona erdirmeye yönelik girişimlerin ve kararların reddedildiği vurgulanan zirvede Ajansın yetkilerine uyması ve faaliyetleri için gerekli mali kaynakları güvence altına alması için uluslararası topluma çağrıda bulunulmasına karar verildi. UNRWAnın acil durum programları ve faaliyetleri için gerekli manevi ve finansal desteğin sürdürülmesinin öneminin vurgulandığı zirvedeihtiyaçlarına göre kendilerine tahsis edilen fonları artırma yollarını bulması konusunda UNRWA’ya çağrıda bulunuldu. Bununla birlikte Arap devletlerinden de UNRWA’ya yaptıkları yıllık bağışları tamamlamaları talep edildi. Ayrıca zirve kapsamında, dijital ekonomi alanına ilişkin ortak bir Arap vizyonu geliştirilmesiyle ilgili çalışmalar yapılmasına karar verildi. Kuveyt Emiri Şeyh Sabah el-Ahmed el-Cabir es-Sabah’ın Vekili ve Kuveyt Dışişleri Bakanı Şeyh Sabah Halid el-Hamed es-Sabah, yaptığı konuşma sırasında, Kuveytin teknoloji alanında 200 milyon dolar sermayeli bir yatırım fonu oluşturulması yönünde bir girişimde bulunduğunu bildirerek, Kuveytin söz konusu fona 50 milyon dolar finansman sağlayacağını belirtti. Ayrıca Arap ortak ekonomisinin güçlenmesine ve Arap gençleri için mut vaat eden iş fırsatları sağlanmasına katkıda bulunmak için bu girişime destek olunmasını beklediklerini dile getirdi.Yemen’e teknik ve maddi destek Yemenin yeniden inşa edilmesi ve gelişmesine yönelik olarak üye devletlere, finans kuruluşlarına, Arap fonlarına, Arap sendikalarına ve bağışçılara teknik ve maddi destek sağlamaları çağrısında bulunulan zirvede söz konusu kuruluşlardan yerlerinden edilmiş kişilere yönelik eğitim programları oluşturulması, sağlık sigortası sağlanması ve çocuklar ve savaşta silah altına alınan gençler için rehabilitasyon merkezlerinin kurulması konusunda da Yemen’e destek olmaları talep edildi. Zirvede, Somali’ye ülkedeki kalkınma planını uygulaması için destek olunması ve ülkenin dış borçlardan muaf tutulması çağrısında da bulunuldu. Ayrıca önceki Arap zirveleri sırasında bir yıl boyunca ayda 10 milyon dolar acil maddi destek sağlanmasına ilişkin kararların uygulanmasının önemine dikkat çekildi. Bunun yanı sıra Cezayire ve Suudi Arabistan’a Somali’yi borçlarını ödemekten muaf tuttukları için teşekkür edildi. Zirvede, Lübnanın 2021de 14üncüsü düzenlenecek Arap spor müsabakalarına ev sahipliği yapacak olmasından duyulan memnuniyet dile getirildi. Ayrıca üye devletlerden Lübnan’a müsabakaları en iyi şartlarda düzenlemesi için gönüllü destek vermeleri istendi.