Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (UAEK) tarafından dün yapılan açıklamada, İran’ın 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşma kapsamındaki zenginleştirilmiş uranyum limitini aştığı ifade edildi. Tahran tarafından dün yapılan açıklamada, 300 kilogramlık uranyum limitinin aşıldığı ve İran’a yönelik uygulanan tüm uluslararası yaptırımlardan dönülünceye kadar aşım işleminin devam edileceği belirtildi. İran’la imzalanan anlaşmada yer alan İngiltere, Almanya ve Fransa gibi ülkelerden herhangi biri, Tahran’ın anlaşmayı ihlal ettiğini düşünmesi halinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne (BMGK) 65 gün süre içerisinde alternatif bir çözüm için talepte bulunabilir. Diğer iki imzacı olan Rusya ve Çin’in ise böyle bir adım atması muhtemel değil. Rusya ve Çin, İran’ın önemli müttefikleri arasında. Reuters’a açıklamalarda bulunan üst düzey bir Avrupalı diplomat, “İranlılar anlaşmayı ihlal etme potansiyeli olan daha çok adım attıkça bizim de onlara yardım isteğimiz azalıyor. Bu bir kısır döngü. Bu doğrultuda ilerlerlerse tamamen yalnız kalacaklar, yaptırımların geri gelmesiyle yüzleşebilirler” ifadelerini kullandı. Birleşmiş Milletler, Ocak 2016’da Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nı uygulamaya koymasıyla İran’a uygulanan yaptırımların birçoğunu kaldırdı. 2015 yılında nükleer anlaşmayı imzalayan devletler İran, İngiltere, Çin, Fransa, Almanya, Rusya ve ABD. ABD Başkanı Donald Trump geçtiğimiz yıl Mayıs ayında anlaşmadan çekilmeye karar verdi. Trump, anlaşmanın İran’ın nükleer programını kısıtlamakta yeterli olmadığını belirterek, İran’ın füze programını ve Tahran’ın Ortadoğu’da piyon olarak kullandığı milis güçlere desteğini artırdığını ifade etti. ABD ve İran arasında gerginliği alevlendiren bu kararın ardından, Washington, İran’ın petrol ihracatını azaltmayı planlayan yaptırımlara geri dönerek, daha kapsamlı bir anlaşmayı müzakereye zorlamak amacı ile yeni ekonomik yaptırımlar uyguladı. İran, geçtiğimiz Cuma günü Avrupalı taraflarla Viyana’da bir araya geldi. Ancak görüşmede, Tahran yönetimini, anlaşmayı ihlal etme yönündeki planından caydıracak çok az ilerleme kaydedildi İran, ABD’nin nükleer anlaşmadan geri çekilmesi ve Washington yönetiminin uyguladığı yaptırımları yeniden yürürlüğe koymasının, anlaşmanın uygulanmasına önemli bir engel oluşturduğunu ve bunun Tahran’ı zora soktuğunu belirtti.Ortak Komisyon aracılığı ile anlaşmazlığı çözme adımları Birinci adım: Nükleer anlaşmaya taraf olan herhangi biri, diğer tarafın yükümlülüklerini yerine getirmediğine inanıyorsa bu konuyu İran, Rusya, Çin, Almanya, Fransa, İngiltere ve Avrupa Birliğinden oluşan ortak bir komiteye yönlendirebilir. (ABD anlaşmadan çekilmeden önce Komite üyesiydi). Ortak Komisyon üyelerinin meseleye çözüme kavuşturmak için 15 gün süresi bulunuyor.İkinci adım: Taraflardan herhangi biri ilk adımın ardından meselenin çözülmediğine karar verirse konuyu anlaşmanın tarafı olan ülkelerin Dışişleri Bakanlarına havale edebilir. Bakanların süreyi uzatmayı kabul etmedikleri takdirde çözüme ulaşmak için 15 gün süresi bulunuyor. Konunun dışişleri bakanlarının değerlendirmesine paralel olarak, bu değerlendirmenin yerine şikâyetçi taraf ya da anlaşmaya uymamakla suçlanan taraf, üçlü danışma kurulu tarafından ele alınmasını talep edebilir. Danışma kurulunun 15 gün içerisinde bağlayıcılığı olmayan görüş bildirmesi lazım.Üçüncü adım: İlk 30 gün süresince mesele çözüme ulaşmazsa, Ortak Komisyon’un danışma kurulundan çıkan görüşü incelemek için 5 gün süresi vardır.Dördüncü adım: Şikâyetçi tarafın bu durumun ardından da tatmin olmadığı yerde, ‘anlaşmanın önünde önemli engel teşkil ettiğini düşünürse’, çözülemeyen sorunu anlaşmayla gelen yükümlülüklerine uymamak gerekçesi ile kullanabilir. Ayrıca taraflar 15 üyeli BMGK’nın da konunun ‘görevlerin yerine getirilmesi önünde önemli engel teşkil ettiği ‘konusunda bilgilendirebilir. Yükümlülüklerine uymayı reddeden tarafın sürecin sonuna kadar Orak Komisyon aracılığı ile iyi niyetli çabaları da aktarması gerekiyor.Beşinci adım: Şikâyetçi tarafın Güvenlik Konseyi’ni bilgilendirmesinin ardından Konsey’in 30 gün içinde İran’a yaptırımların hafifletilmesine devam edilmesi için kararı oylaması gerekir. Kararın geçmesi için üyelerin onaylaması ve bunun yanı sıra ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa tarafından da veto edilmemesi gerekebilir.Altıncı adım: Böyle bir tasarının 30 gün içinde kabul edilmemesi ve Konsey’in aksi karar almaması durumunda BM kararlarında yer alan tüm yaptırımlar yeniden uygulanacaktır. Yaptırımların yeniden uygulanması halinde İran tarafından yeni imzalanan anlaşmalar geçerli olmaz.