Tarık Fehmi* Arap Birliği’nin ABD’nin açıkladığı Ortadoğu Barış Planı’na ilk tepkisi, Arap Birliği Konseyinin Filistinin Arap Birliği’ndeki Daimi Temsilcisi Diyab el-Luh’un talebi üzerine bakanlık düzeyinde düzenlediği toplantı oldu. Toplantı, Filistin’in söz konusu planı reddetmesinin ardından gerçekleşirken, toplantıda Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas’ın planın detaylarının açıklanması sonrası Filistin Yönetimi’nin statüsü ve işlevlerinin fonksiyonel olarak değiştirilmesi önerisi üzerine ilgili bir dizi yeni tedbir uygulandığı duyuruldu.Yeni olgular Filistin tarafı bu süreçte Arap Birliği’nde başlayan diplomatik bir hareketle Filistin toprakları ile ilgili bir çözüm bulmaya çabalayarak ve yıllardır herhangi bir başarıya imza atmadan görevini sürdüren izleme komitesi aracılığıyla çeşitli düzeylerde adımlar atacak. Ancak Filistin tarafı, Filistin davasının bilinen yönüyle ilgili bir tutumla değil farklı tutumlarla karşı karşıya kalacak. Bunun başlıca nedeni, Arap ülkelerinin ABD’nin duyurduğu Ortadoğu Barış Planı’na verdikleri tepkilerin destek, muhalefet ve çekimserlik gibi Arap Birliğinin eylemlerine yansıyacak çeşitlilikte olmasıdır. Bu durum, Kahire’deki son toplantıda açıkça ortaya çıktı. Bu da Filistin davasının, Arap ülkeleri ile İsrail arasındaki ilişkilerin gelişmesinde ve geleneksel sistemin dışında yeni bir niteliksel aşamaya geçilmesinde gerçek bir sorun haline geldiği göz önüne alındığında oldukça normaldir. Özel kaynaklardan edindiğim bilgilere göre Filistin Devlet Başkanı Abbas, önümüzdeki günlerde Birleşmiş Milletler’e (BM) giderek özel bir Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) toplantısı düzenlenmesini talep edecek. Kaynaklar ayrıca Abbas’ın derhal hızlı ve doğrudan bir adım atılmasının olumlu sonuçlar doğurabileceği tavsiyesi üzerine bu adım için BM Orta Doğu Barış Süreci Özel Koordinatörü Nickolay Mladenov’dan yardım isteyeceğini belirtti. Arap Birliği, kurumları içerisinde ‘genel bir felç durumu’ yaşıyor. Arap Birliği, rolünü geliştirmek için ihtiyacı olan siyasi iradeye sahip değil. Arap Birliği kurumlarının Afrika Birliği (AfB) ile karşılaştırıldığında yeniden canlanması gerekiyor.1- Arap Birliği üyesi ülkeler, 2002 yılında Lübnanın başkenti Beyrutta kabul ettiği Arap Barış Girişimi doğrultusunda İsrail karşısında birleşik bir Arap tutumu formüle edilmesinden bu yana başarısızlıklara imza attılar. Arap Birliği, 1947 yılında da Filistinin bölünmesini engellemek için İngiltereye baskı yapmakta da başarısız oldu. Belki de 1948 savaşı, Arap ordularının Arap Birliği Konseyi tarafından alınan kararla yapılan ilk ve son savaştı. Sonra mesele tamamen BM’ye devredildi. Arap Birliği, Arap ülkelerindeki Filistinlilere Arap vatandaşı muamelesi yapılmasına yönelik anlaşmalara rağmen Filistin lideri Yaser Arafatın ablukaya alınmasını engelleyemedi. Bununla birlikte İsrail ile normalleşmeyi de engelleyemedi. Hatta artık var olmayan boykot bile ihlal edilmiş durumda.2- Arap Birliği, İsrail’in Arap Barış Girişimi’nin şartlarını ciddiye almamasına ve girişime karşı adımlar atmasına rağmen Barış Girişimi’ne bağlı kaldı.3- Arap Birliği, yıllardır Filistin dosyasına ilişkin, delegeler veya liderler düzeyinde periyodik toplantılar düzenliyor. Bu toplantıların ardından da medyatik, siyasi ve tekrarlanan söylemler dile getiriliyor ve sanki var olduğunu ispatlamaya çalışıyor. İsrail ise Arap Birliği yerine bir Ortadoğu birliği ve Arap ortak pazarı yerine bölgesel bağlamda yeni ve daha kapsamlı bir Ortadoğu pazarı kurulmasına yönelik bir söylem benimsiyor.4- Arap Birliği, başkenti Doğu Kudüs olan bağımsız bir Filistin Devleti’nin kurulması, iki devletli çözüm getirilmesi ve BM’nin 242 ve 338 sayılı kararları uyarınca barış için toprak değişimi çağrısında bulunan bir tutum sergiledi. Ancak işgal altındaki Filistin topraklarını Yahudileşme planlarının tam olarak uygulanması, 2020 Kudüs’ü Yahudileştirme Planı’nın tamamlanması ve Filistinli mültecilerin geri dönme hakkının reddedilmesi çerçevesinde bu durum artık söz konusu değil. Arap Birliği, vizyon ve üye ülkeler arasındaki koordinasyon eksikliği nedeniyle bu tutumunu artık kaybetti. En küçük ülkenin bile Arap Birliği’ndeki görüş birliğini ortadan kaldırabildiği görüldü. Özel kaynaklardan edindiğim bilgilere göre Arap Birliği Genel Sekreteri’nin şu anda BM’de herhangi bir uluslararası rol oynayabileceği ya da çeşitli toplantılar veya temaslarda bulunabileceğine ihtimal dahi verilmiyor. Ayrıca Genel Sekreter’in şu anda Gazze Şeridi ile Batı Şeria’daki Filistinli taraflar arasında herhangi bir arabuluculuk girişiminde bulunmayacağını da öğrendim.5- Arap devletleri, Fetih Hareketi ile Hamas arasında arabulucu rolü oynamak ve gönüllü olarak destek vererek Filistin halkının ihtiyaçlarını sağlamak gibi Filistin dosyasında Arap Birliği’nin rolünü oynayıp onun görevlerini yerine getiriyorlar. Suudi Arabistan, Tunus ve Moritanya’da yapılan zirvelerde ABD yönetiminin Filistin’e yaptığı yardımları kesmesi ve uluslararası kaynakları kurutmasının ardından Filistin’i destekleme çağrısı yapıldı. Arap Birliği’ni tüzüğünü gözden geçirmesi, siyasi sisteminde reform yapması ve kurumlarını geliştirmek için gerçek bir çalışma başlatması ihtiyacı gibi gerçekliğe rağmen ayakta tutan da işte budur.Teorik rol Arap Birliği Genel Sekreteri Ahmed Ebu Gayt’a göre İsrailliler ile Filistinliler arasında barışın sağlanması, bir tarafın değil her iki tarafın da iradesine bağlı. Başkan Trump tarafından açıklanan barış planının bağlayıcı olmayan bir vizyonu yansıtmadığını düşünen Ebu Gayt, barış için öne sürülen herhangi bir planın ilk kriterinin, uluslararası hukuka ve ilkelere dayanması olduğunu vurguladı.Ancak Arap Birliği Konseyi’nin bakanlık düzeyindeki konumu şunları gösteriyor; 1- Arap Birliğinde ABD’nin Barış Planı’na karşı ortak tutum sergilemek oldukça zor. Bu zorluk özellikle Arap ülkeleri arasındaki Filistin Yönetimi’ne yönelik tutumda farklılıklar olduğunu ve yine Filistin Yönetimi’ne yönelik diplomatik ve mali destek konusunda Arap ülkeleri arasında yapılan zirvelerden çıkan herhangi bir karar olmadığını yansıtan Kahire’deki toplantıda Abbas’ın aldığı tepkiye rağmen sadece Arap desteğine ihtiyaç duyulduğunu vurgulamak yerine çeşitli noktalara odaklanmasıyla daha da belirginleşti. 2- Arap Birliği, her ne kadar Araplar ve İsrail arasında olumlu bir etki, hatta sadece bir başlangıç dahi yapamayan Arap Barış Girişimi olarak adlandırılan Arap projesine bağlı kalmaya devam ediyor. Öte yandan özel kaynaklardan, Ürdünün şu an için Filistin, Irak, Mısır, Lübnan ve Fasın katılımıyla bir mini Arap zirvesi düzenleme niyeti olmadığını ve ABD’nin BM Genel Kurulu’nda Ortadoğu Barış Planı’nı görüşmek üzere gerçek bir Filistin varlığı istemesiyle bağlantılı olduğunu öğrendim.3- Arap-Amerikan ilişkilerindeki güncel gelişmeler, gerçek bir Arap lobisinin kurulmasını gerektiriyor. Ancak bu iş Filistin tarafının tam tersine işaret etmesine rağmen hala rolünü geliştirmeye çalışan Arap Birliği’ni aşıyor. Arap Birliği, bölgesel bir kurum olarak, belirli bir vizyon veya strateji olmadan Arap-İsrail ilişkilerini ele alıyor. Aslında boykot konusunda mevcut çekinceler dahi yoktu. Tam tersine Arap Birliği ülkeleri, uzun yıllar boyunca Arap Birliği’nde alınan kararları atlatmaya çalıştılar.Birleşmiş Milletler Arap Birliği’nin konumuna karşın BM, uzun yıllar boyunca Filistin meselesini ele aldı. İsrail yerleşim birimleri, mülteciler, Kudüs ve geri dönüş hakkı gibi konularda ve çoğu çatışma tarihinde teorik düzeyde kalan diğer dosyalarda bir dizi önemli karar yayınladı. Ancak bu kararların çoğu ya etkili olmadı ya da gerçekleşmedi. Özellikle 1947 tarihli 181 sayılı Filistin’i bölge kararı kağıt üzerinde kaldı. Aynı şekilde İsrailin BM kararlarına uymayı tamamen reddetmesi çerçevesinde 242 ve 338 sayılı kararlar da gerçekleşemedi. Bunlarla birlikte, BM’nin Ortadoğu Barış Planı ile etkileşiminin bölgesel muadili Arap Birliğindeki etkileşimiyle karşılaştırıldığında şunlar dikkat çekiyor:1- BM, Genel Sekreter Antonio Guterres’in ağzından, İsrail ve Filistinlilerin uluslararası kararlara, uluslararası hukuka, ikili anlaşmalara ve 1967 öncesi sınırlara dayalı iki devletli çözüme dayalı bir barış sağlamalarına yardım etme sözü verdi.2- BM, ABD, Avrupa Birliği (AB) ve Rusyayı içeren dörtlü bir yapıdır. ABD’nin bir takım engellemelerine rağmen BM, bir takım Filistin konularını ciddiyetle ele almıştır. Bunların başında İsrail yerleşim birimlerinin inşası ve bu yerleşim birimlerinin meşrulaştırılmasının suç sayılması geliyor. BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi (OHCHR) ve ona bağlı diğer kurumlar, Filistin topraklarındaki yerleşim birimleri inşasının uluslararası hukukun ihlali olduğuna dair istikrarlı bir tutum sergilerken ABD yönetiminin bu konudaki tutumunu reddettiler.3- Eğer BMGK, Filistin Devlet Başkanı Abbas’ın önümüzdeki günlerdeki başvurusuna olumlu yönde bir karşılık vermezse Abbas’ın önünde iki seçenek olacak. Bunlardan ilki; işgal altındaki Arap bölgelerinin statükolarını korumak için onları uluslararası güvence altına alarak ilerlemek. İkincisi; eğer ABD yönetimi BMGK’da veto oyu kullanırsa Filistin dosyasını BM Genel Kurula taşımak. Bu da Barış İçin Birleşenler (United For Peace) sisteminin kullanılmasıyla olacaktır. BM Genel Kurul tarafından böyle bir karar alınması halinde sistem, BMGK tarafından verilen karar gibi bağlayıcılığa sahip olacak.4- Eğer BMGK, Filistin dosyasında başarısız olmaya devam ederse dosya, karar almak veya BMGK tarafından karar alınmasını gerektirmeyen politikaların benimsenmesi amacıyla BM içindeki diğer kurumlara taşınabilir.  Bu belki de Filistin davasını desteklemede sembolik bir rol oynayan, hatta o sembolik rolü dahi oynayamayan Arap Birliği’nde mevcut olmayan Uluslararası Adalet Divanı (UAD) aracılığıyla gerçekleştirilebilir.Sonuç Arap Birliği, her ne kadar birçok uluslararası kararı engelleyen büyük güçlerin bulunduğu ve bazı uluslararası kararların geçişinin engellendiği BMGK sisteminin rehin alındığı kabul edilmiş bir gerçek olsa da BM ile karşılaştırılmaya devam edecek. Arap Birliği’nin başarısızlığı artık kronikleşmiş bir durumda. Bunun nedeni, üye ülkelerin yönetimleri arasındaki farklılıklar, oylama sistemi ve sadece İsrail ile değil aynı zamanda İran ve Türkiye ile de yeni ilişkiler benimseme eğiliminde olunmasıdır. Bu durum, Arap ülkelerinin konumlarını ve şu anda gerçekten işgal edilen Filistin’in davasına verdikleri desteği etkiledi. Filistin için finansal güvenlik ağının faaliyete geçirilmesi, Tunus Zirvesinde alınan kararların yürürlüğe girmesi ve Filistin Devletinin bütçesine 100 milyon dolarlık destek verilmesi gibi sözlerin kağıt üzerinde kalması, İsraile Araplar ve İsrail arasında bölgesel işbirliği ilişkilerini geliştirmek amacıyla yeni bir Ortadoğu birliği kurma söylemlerini yayması için fırsat veriyor.*Bu analiz Şarkul Avsat tarafından Independent Arabiadan çevirilmiştir.