İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, geçen salı günü Çin’e gitmek üzere İran’dan ayrılmadan kısa bir süre önce, iki kardeş ülke arasındaki ilişkilerin beklenen seviyeye ulaşmadığını söyleyerek güçlü müttefikine üstü kapalı eleştiriler yöneltti. Son 20 yılda Çine resmi bir ziyaret düzenleyen ilk İran cumhurbaşkanı olan Reisi, Tahrana özellikle ekonomik açıdan yeterli desteği sağlamadığını Pekine özellikle belirtmeye dikkat etti. Reisi, ticari ve ekonomik ilişkilere işaret ederek “Ne yazık ki, beklenen ilişkiler düzeyinin çok gerisinde kaldık” ifadelerini kullandı. Görevinin bir kısmının ‘Çin-İran Stratejik Ortaklık Anlaşması’nı uygulamayı içerdiğini de sözlerine ekledi. Söz konusu anlaşma kapsamında Pekinin İran petrolünün sabit ikmalleri karşılığında önümüzdeki 25 yıl içinde İran ekonomisine yaklaşık 400 milyar dolar yatırım yapması bekleniyor. Reisi, iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin azaldığını ve iki ülkenin bunu telafi etmek için çalışması gerektiğini vurguladı. Tahranın hayal kırıklığı Reisinin aleni eleştirisi, birçok yönden İranın zayıf ekonomik hayat damarlarından biri haline gelen müttefikle ilgili hayal kırıklığı yaşadığını gösterdi. Bu bağlamda ABD merkezli CNN ağına konuşan Washington Yakın Doğu Araştırmaları Enstitüsü’nden Henry Rome, Reisi’nin konuşmasının ‘Tahranın Çinin İranla ekonomik ilişkilerini güçlendirmekte tereddüt etmesinden duyduğu hayal kırıklığını gösterdiğini’ belirterek “Çin ile İran arasında yıllardır ilişkilerin gelişmesini engelleyen sorunlar hala varlığını koruyor gibi görünüyor” dedi. Analistler, Reisinin konuşmasının Çine ilişkilerde üstüne düşeni yapması için açık bir çağrı olduğunu söylediler. Ayrıca konuşmanın, Reisi’nin halk protestoları dalgasının ve uluslararası yalnızlığın şiddetlenmesinin ortasında çıkarıp gösterebileceği bir şeyleri torbasına doldurarak ülkesine dönebilmek için Asyalı devden ekonomik garantiler aradığını gösterdiğini kaydettiler. Aynı bağlamda, Washington merkezli düşünce kuruluşu Quincy Enstitüsü Başkan Yardımcısı Trita Parsi CNNye verdiği röportajda şu ifadeleri kullandı: “Seyahatten bir netice elde edilmezse, bu ziyaretin Reisiye sağlayacağı fayda çok sınırlı olacaktır. İranlılar şu anda sadece ziyaret ile memnun olacakları bir pozisyonda değiller. Bundan daha fazlasına ihtiyaçları var.” İranın Çinin sunduğu tekliflerden memnun olup olmadığı henüz belli değil. Parsi “Ziyaretin ardından daha fazla somut sonuçlar elde edilebilse de, gerçek şu ki Reisinin hem elle tutulur neticelere hem de somut anlaşmaların imzalandığının duyurulmasına ihtiyacı var. Öte yandan Çin, İranla ilişkilerini sınırlama eğilimi gösteriyor. Çünkü Arap Körfez ülkeleriyle ve ABD ile gergin ilişkilerini dengelemeye çalışıyor” dedi. Ortaklık anlaşması Ortak bir bildiride hem Çin hem de İran, Çin-İran Stratejik Ortaklık Anlaşması’nı ‘yürürlüğe koymak için birlikte çalışmaya istekli olduklarını’ ve ‘ticaret, tarım, sanayi, yenilenebilir enerji, altyapı ve diğer alanlarda işbirliğini derinleştirmeye devam edeceklerini’ söylediler. Geçtiğimiz çarşamba günü, Reisiye Çine kadar eşlik eden İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, iki ülkenin anlaşmanın uygulanmasının önündeki engelleri kaldırma konusunda anlaştığını belirtti. Ayrıca İran İslam Cumhuriyeti Haber Ajansı’na (IRNA) göre ‘İran’ın görüşmelerin sonuçları hakkında iyimser olduğunu’ kaydetti. Öte yandan Çin Devlet Başkanı Şi Cinping de İranı ileri bir tarihte ziyaret etme davetini kabul etti. Reisinin seyahati, Pekinin Suudi Arabistan ile bağlarını güçlendirdiği ve ucuz Rus petrolünün İranın Çine yaptığı ham petrol ihracatını tehdit ettiği bir dönemde geldi. İktidara geleli iki yıl olmadan Reisinin dönemi, özellikle İranın Rusyaya Ukraynaya karşı savaşında kullanması için insansız hava araçları (İHA) sağlamasından sonra, Batı tarafından İran’a karşı yalnızlaştırma politikasının daha da şiddetlendirilmesine tanık oldu. Ayrıca İran ile uluslararası ticaretin önündeki bazı engelleri kaldıran 2015 nükleer anlaşmasını yeniden canlandırma çabaları da başarısız oldu. Batı yaptırımları İran ekonomisini felç ederken Pekin, Tahranın ekonomik olarak ayakta kalmasına yardımcı oldu. İranın en büyük petrol alıcısı olan Çin, diğer uluslar yaklaşmaya cesaret bile edemezken ucuza İran petrolü alıyor. Bununla birlikte, Tahranın bir diğer müttefiki olan Rusya, Asya petrol piyasaları üzerinde baskı kuruyor. Çin, Batı tarafından ambargo uygulanan Rus petrolünden ucuza daha fazla satın alıyor. Bu da İran ekonomisinin son hayat damarlarından birini tehdit ediyor. Gittikçe artan uluslararası yalnızlık Analistler, bu nedenle ziyaretin stratejik olduğunu ve amacının İranı iç istikrarsızlıktan ve Batı tarafından gittikçe bastırılan yalnızlaştırma politikasından kurtarma girişimi olduğunu söylüyor. Rome, “Ziyaret, Reisi’nin insanlara son beş aydır ülkenin tanık olduğu iç kaosu unutturması ve yurt içinde ve yurt dışında normal hayata dönüş duygusu yansıtmak için bir fırsat” dedi. Ancak Londradaki Bourse & Bazaar Vakfında politika uzmanı olan Jacopo Scita, ziyaretin Çinin İran ile ortaklığının tanınmasından daha fazlası ile sonuçlanmasını beklemediğini söyledi. CNN’e verdiği röportajda Scita “Reisi, yeni bir dizi mutabakat muhtırası ve bazı küçük anlaşmalar dışında ekonomik açıdan pek bir şey elde edemeyecek” dedi. Parsi, İran’ın aynı zamanda nükleer anlaşmaya geri dönme umutlarının söndüğü bir zamanda, halkına doğuya bakmanın ekonomik canlanmaya giden doğru yol olduğunu hatırlatmaya çalıştığını söyledi. Hükümetin destekleyici ve kazançlı bir ‘doğu seçeneğine’ sahip olduğunu göstermeye odaklandığını belirtti. Ancak Scita, Çinin İranın beklentilerini karşılamasının pek mümkün olmadığını söyledi. Scita “Küresel piyasa durumu ve Çinin iç talebi ne olursa olsun, Pekinin Tahrana minimum miktarda ham petrol ithal etmeye devam etme taahhüdü dışında garanti verebileceğini sanmıyorum” dedi. Parsi, ziyaretin önümüzdeki günlerde somut bir sonuç vermemesi halinde İranın doğuya doğru yüzünü dönmesinin, ‘Reisi hükümetinin aceleyle içine düştüğü büyük bir stratejik hata’ olduğunu gösterebileceğini söyledi.