Sudanda orduyla çatışan Hızlı Destek Kuvvetleri: Neden kuruldu, nasıl bu kadar güçlendi?

  • 4/16/2023
  • 00:00
  • 3
  • 0
  • 0
news-picture

En çok darbenin yapıldığı Afrika ülkesi Sudanda ordu ile çatışan paramiliter güç Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK), ülke içinde ve dışında üstlendiği roller ve giderek bağımsızlaşan ve güçlenen yapısıyla sürekli tartışma konusu oldu. Darfurda 2003te çoğunlukla Arap olmayanların ayrımcılık şikayetiyle hükümete karşı silahlanması üzerine yaşanan iç savaş ve oluşan insani kriz, 2003-2004 yıllarında dünya gündemine oturdu. Birleşmiş Milletlere göre, savaşta yaklaşık 300 bin kişi öldü ve yaklaşık 2,5 milyon kişi yerinden edildi. Dönemin Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir, isyancılara karşı savaşmak için bölgenin yerlisi ve çoğunluğu Arap kökenli Cancavid milislerinden destek aldı. Ömer el-Beşir hakkında Darfur’da insanlık suçu işlediği gerekçesiyle 2009da Uluslararası Ceza Mahkemesinde (UCM) açılan dava ve isnat edilen soykırım suçlamaları, Cancavidlerin kontrol altına alınmasını gerektirdi. Sudan’ın o dönemki liderliği, 2010’da başlayan barış süreciyle bu silahlı oluşumun orduya entegre edilmesi için çalışmaya başladı. - HDK, İstihbarat Teşkilatına bağlı olarak 2014te resmen tanındı Bu amaçla devlet, 2013’te kurulan bu birlikleri önce "Sınır Koruma Birlikleri", sonra da "Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK)" adı altında Sudan istihbarat teşkilatına entegre ederek 2014te resmen tanıdı. 2013 yılında "Cancavid" denen silahlı milislere liderlik eden Musa Hilal’in Ömer el-Beşir ile ilişkilerini kesmesi, Hilal’in kuzeni "Hımidti" lakabı ile bilinen Muhammed Hamdan Dagalunun önünü açan dönüm noktası oldu. - Karanlık geçmiş HDK, 2013te kuruldu ve kökenleri, Darfurda isyancılarla savaşan ve uyguladıkları yöntemlerle kötü şöhrete sahip Cancavid milislerine dayanıyorken bu güçler, Darfurda ve Eylül 2013te ülkedeki protestolara katılanlara karşı ihlallerde bulunmakla suçlanıyor. Ocak 2017de Sudan Parlamentosu, Güvenlik ve İstihbarat Teşkilatına bağlı olan HDKnin Beşir liderliğindeki orduya bağlanmasıyla ilgili "Hızlı Destek Kuvvetleri Yasasını" kabul etti. HDK lideri Dagalu, Yemen ve Libyadaki çatışmalarda rol alan ve 2017’de Sudanın Darfur ve Kurdufan bölgelerindeki bazı altın madenlerini kontrol eden etkili bir paramiliter güç oluşturdu. - Yemen savaşı ile bölgesel bir boyut kazandı Böylelikle HDK, başta Libya olmak üzere Sudan sınırlarında düzensiz göç akışlarını durdurmak gibi görevler üstlenirken Sudan ordusunun içinde 2015te Yemendeki savaşa katılması ve orada karadaki güçler arasında en etkili güçlerden biri olarak tanımlanması, HDKye bölgesel boyut kazandırdı. 2018 sonunda Atbera, Hartum ve Kesele gibi şehirlerde sokak protestoları başladığında Ömer el-Beşirin rejimi korumaları için 30 yıllık iktidarının devrilmesinden kısa bir süre önce Hartum’a konuşlandırdığı HDK, protesto sürecinde Ömer el-Beşir’in yanında yer almaya devam etti. - Destek için çağıran Beşirin devrilmesindeki rolü Ancak HDK lideri, devrim sona yaklaştığında halktan yana tavır alarak Beşirin devrilmesinde önemli rol oynadı. HDK, Nisan 2019’daki askeri müdahalenin ardından başkentte ordu karargahının önünde Haziran 2019da 100’den fazla protestocunun katledilmesi de dahil olmak üzere insan hakları ihlalleriyle suçlanıyor. Ancak yeni iktidar düzenlemelerinin söz konusu olmasıyla Dagalu da siyaset sahnesine girerek kendisini bir aktör olarak kabul ettirdi. Ömer el-Beşir’den sonra 12 Nisan 2019’da yeni kurulan Geçici Askeri Konseyin başkan yardımcılığına getirilen Dagalu, Ağustos 2019da asker-sivil ortaklığındaki yeni yönetimde ikinci adam haline geldi. - Burhanın yayımladığı kararname ile yarı bağımsız resmi güç oldu Dönemin Geçici Askeri Konsey Başkanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan, 30 Temmuz 2019da HDK Kanununda değişiklik yaparak ve "HDKnin, Ordu Kanununun tüm hükümlerine tabi olmasını" öngören 5. maddesini kaldıran anayasal kararname yayımladı. Bu maddenin iptal edilmesiyle paramiliter güç HDK, yarı bağımsız hale geldi ve doğrudan Dagaluya bağlı askeri güce dönüştü. - Deve tüccarlığından devlet başkanı yardımcılığına Darfur’daki Rizeygat kabilesine mensup, gençliğini deve tüccarlığıyla geçirmiş Dagalu, hızla tırmandığı ordu kariyerinde orgeneralliğe kadar yükseldi. Sudanda Geçici Sivil Yönetim düzenlemelerini içeren Anayasal Bildiri anlaşmasının imzalanmasıyla 21 Ağustos 2019dan bu yana devlet başkanlığı yetkilerini üzerinde toplayan Egemenlik Konseyinde başkan yardımcılığına getirildi. Dagalu, 25 Ekim 2021 askeri darbesinde Ordu Komutanı Burhana ortaklık etti. Rusya ve Birleşik Arap Emirlikleri ile yakın ilişkiler kuran, yurt dışında çok sayıda devlet başkanı ve liderle bir araya gelen Dagalu, 2019da daha siyasi bir rol üstlenmesinin ardından halka yakın portre çizmeye başladı. - Ordu ve HDKnin askeri gücü Afrika’daki en güçlü 10 ordu arasında yer alan Sudan ordusunun, 200 bine yakın asker, 170 tank, yaklaşık 7 bin askeri araç, 389 top ve 45i savaş jeti olmak üzere 191 savaş uçağına sahip olduğu belirtiliyor. HDKnin personel sayısının ise 100 bin civarında olduğu tahmin ediliyor. Milis gücün, 10 bin silahlı araç, uçaksavar ve topa sahip bulunduğu kaydediliyor. HDKnin özellikle ülkenin batısında Çad sınırındaki Darfur ve güneydeki Kurdufan bölgelerinde orduya nispeten daha etkili konumda yer aldığı ifade ediliyor. Hızlı Destek Kuvvetleri, devrik lider Ömer el-Beşirin desteği ve zamanla ekonomik ve siyasi alanda elde ettiği kazanımlarla giderek bağımsız ve paralel bir orduya dönüştü. Ordu, çıkarları örtüştüğünde ortak hareket ettiği ve desteklediği HDKyi, bağımsız davranması nedeniyle kendisi ve ülke için her zaman tehdit ve istikrarsızlık kaynağı olarak gördü.

مشاركة :