ABDnin 2001de Afganistanı işgalinin ardından bu ülkede yeni bir milli ordu kurulma çalışmalarına başlandı. Bu kapsamda ABDnin öncülüğünde ve müttefik ülkelerin desteğiyle büyük yatırımlar yapıldı. Medyaya yansıyan bilgilere göre 2001den beri sadece ABD, Afganistan güvenlik güçleri için 88 milyar dolar harcadı. Diğer ülkelerin harcadığı paralar ve Türkiye dahil birçok ülkenin verdiği askeri destek ve eğitimler bu rakama dahil değil. Sonuç olarak kağıt üstünde de olsa 200 bin kişilik bir ordu mevcudu bulunuyordu. Ancak ABDnin çekileceğini duyurmasıyla Afganistan ordusu hızlı bir çözülmeye girdi. Birçok noktada başlayan çözülme, ABDnin güçlerini kesin olarak çekeceğini duyurduğu eylül ayı yaklaştıkça adeta çöküşe döndü. Neredeyse Afganistan ordusu birçok yerde kurşun dahi atmadan Talibana teslim olurken arkasında büyük miktarda silah ve cephaneyi de bıraktı. ABD ve müttefiklerinin verdiği gelişmiş birçok silah, yakın zamana kadar elinde hafif silahlardan başka donanım olmayan Talibanın eline geçti. Sonuç olarak Afganistanda söz sahibi artık Taliban. Peki nasıl oldu da milyarlarca dolar harcanarak 20 yılda güçlendirilmeye çalışılan ordu birkaç günde dağıldı. Sorunun cevabını Afganistanlı uzmanlar ve emekli askerler verdi. Lal Muhammed Lame / Fotoğraf: Independent Türkçe "Komutanlar kendi kabile liderlerine bağlı kaldı" Türkiyede yaşayan Afganistanlı akademisyen ve gazeteci Lal Muhammed Lame, Afganistan ordusunun çöküşünün farklı boyutları olduğunu söyledi.  Bunun bir kısmının ülkedeki kötü yönetim, yolsuzluğa boğulan liderler ve üst düzey yöneticilere ilişkilendirildiğini belirten Lame, "2001 sonrasında Afganistan ordusu yeniden kurulurken sözde milli ordu ismi verildi ama gerçek şu ki en baştan ordu etnik kimliğe dayalı kuruldu" dedi. "Hangi etnik gruptan kaç kişi orduda olmalı düşüncesiyle kararlar verildiğini ifade eden Lame, "Böylece en üstten, en alttaki askerlere ve yöneticilere kadar etnik gruplara göre katılım oranı belirlendi. Ordunun yüzde 40-45i Peştunlardan oluşurken yüzde 55-60ı başka etnik gruplardan oluşturuldu. Orduda bir komutan tayin edilirken veya askeri rütbe verilirken etnik kimlikleri dikkate alınırdı. Böylece görev yapan komutan ya da general her kimse önce kendi etnik grup ve kabile liderlerine bağlı kalıyordu. İkinci önemli neden Afganistan devlet kurumlarında ve özellikle güvenlik güçlerindeki yolsuzluklar güçlü bir ordunun oluşmasını engelledi" diye konuştu.  Afgan askerler, Taliban karşısında tutunamadı / Fotoğraf: AA "Ordunun sayısı iddia edilen sayının çok altındaydı" "Güvenlik güçlerinin sayısı doğru değildi" diyen Lame, şöyle devam etti: "Ordudaki asker sayısı her ne kadar 300 bin kişi olduğu iddia edilirse de bu gerçeği yansıtmıyor. Gerçek sayının 150-200 bin olduğu iddia ediliyor. "Hayalet ordu" diye söylenen iddialar bir yere kadar doğrudur. Örnek olarak 300 bin kişi için bütçe ayrılırdı. Amerika ve Batıdan yardım alındığında bunun büyük miktarı üst düzey devlet yöneticilerinin cebine giriyordu. Talibana karşı Afganistan Ordusu Özel Kuvvetler (komandolar) bir yere kadar direnç gösterdi. Bunların da gerçek sayısı 30 bin civarıydı. Ancak ordunun diğer kısmı Talibana karşı savaşta moralini kaybetmiş durumdaydı. Çünkü merkezi hükümet tarafından ihtiyaç odluğu zamanında desteğin ulaşmaması askerlerin moralinin kaybolmasına neden oldu." Afgan Ordusu, ülke kontrolünü kaybetti / Fotoğraf: AFP "Cumhurbaşkanı Gani döneminde kayıplar arttı, asker sayısı azaldı" Lameye göre özellikle Cumhurbaşkanı Eşref Gani döneminde ordu ve polisteki zaiyat katlanarak devam etti.  Eşref Ganinin, iki yıl önce kendi yönetimi altında 45 binden fazla askerin öldürüldüğünü itiraf ettiğini savunan Lame, çöküşü hızlandıran sebepleri söyle sıraladı:  "Birçok ilde gençlerin ordu ve güvenlik güçlerine istihdamında düşüş oldu. Son yıllarda özellikle Eşref Gani döneminde bu düşüş yaşandı. Gençlerin bir kısmının güvenlik güçlerine katılmasındaki sebep vatan sevgisinden ziyade işsizlik ve yoksunluktan kaynaklanmaktaydı. Afganistan devletinin özellikle Hamid Karzai ve Eşref Ganinin yönetimde olduğu son 20 yılda Talibana karşı savaşmak konusunda şeffaf bir politikası yoktu. Bu durum da ordunun savaş motivasyonunu zayıflattı. Bunun yanında Taliban ile savaş ve barışmak için de net bir politika izlenmemekteydi. İktidardaki politikacılar arasında siyasi sistem üzerinde ve güç paylaşımı konusundaki ihtilaflar ve sürtüşmeler, buna ek olarak hileli seçimler, kabul edilmeyen seçim sonuçları güç paylaşımına yol açtı. Siyasetçiler arasındaki anlaşmazlıklar ordu ve güvenlik güçleri arasına sıçradı. Seçimlerdeki rakipler Eşref Gani ve Dr. Abdullah, askeri ve güvenlik kurumları ve bakanlıklarını kendi aralarında bölüştüler. Bu durum orduyu ve güvenlik kurumlarını oldukça zayıflattı."  Lame, Talibanın orduya göre istihbaratta daha güçlü olduğunu söyledi / Fotoğraf: AFP "Ordu istihbarat noktasında zayıfken Taliban istihbarat ve moral olarak daha üstündü" Lame, son olarak diğer nedenleri şu sözlerle tamamladı: "Birçok askeri alanda, özellikle hava gücünde ABD ve NATO ya bağımlılığı ordunun zayıflamasındaki başka bir faktördür. Özellikle ABD ve NATO güçlerinin ülkeden çekilmesi ile bu zafiyet iki kat arttı. Bunlara ek olarak Afganistan ordusunun istihbarat konusunda zayıflığı savaş meydanında belliydi. Afganistan savaşı, istihbarat savaşı olmasına rağmen Taliban örgütü daha çok istihbarat bilgilerine sahipti. Savaşlarda askerlerin morali ve savaş motivasyonu çok önemlidir. Üst düzey yöneticiler ile askerler arasındaki güvensizlik, hükümet yöneticilerinin Talibana karşı savaşmak için açık ve net bir politikasının olmaması bu morali zayıflattı. Buna karşı Taliban, daha önce Sovyetlere karşı savaşan mücahitler gibi kendi anlayışlarına göre işgalcilere karşı cihat yapmaktaydı. Demek istediğim Taliban kendi savaşının kutsallığına inanıyordu. Böylece yüksek savaş moraline sahipti. Son günlerde Talibana karşı savaşta ordunun Taliban ile anlaşarak savaş meydanını hiç direnç göstermeden terk ettiğine dair iddialar bulunmaktadır. Kolordu komutanlarının merkezi hükümetten aldığı emir ile ordunun savaştan çekildiğine dair iddialar bulunmaktadır." Zabihullah Dashti / Fotoğraf: Independent Türkçe "Bozgundaki birinci neden Taliban bağlantılı ordu yöneticileri" Türkiyede yaşayan bir diğer Afganistanlı akademisyen Zabihullah Dashti ise Afganistan ordusunun başarısızlığındaki birinci etkenin ordu yönetimindeki Taliban bağlantılı kişilerin olmasının olduğunu iddia etti. Dasthi, ordudaki askerlerin paralı görev yaptığını belirterek, şu iddiada bulundu: "ABDnin çekilme kararının ardından uluslararası yardımların kesileceği, para gelmeyeceği söylentileri artınca çoğu asker ordudan ayrıldı veya kaçtı. Ordunun birçok yöneticisi de bu arada Talibanla görüştü. Geldiğinizde savaşmayız diyerek çatışmayı bıraktılar. Ayrıca yukarıdan yeterli bilgi akışı ve yardımda olmadığı için birçok asker de Ben niye öleyim? diyerek kaçtı." Fazıl Ahmet Sönmez / Fotoğraf: Facebook "Komutanlar baktı devletten yardım gelmiyor, kendileri teslim etti" Afganistan Türkleri Sosyal, Kültürel ve Yardımlaşma Derneği Genel Başkanı Fazıl Ahmet Sönmezin iddiasına göre ise olup bitenlerin hepsi ABDnin planından ibaret.  Sönmez, ABDnin çekilmenin öncesinde Talibanla görüştüğünü iddia ediyor. Sönmez, komutanların devlet merkezinden yardım gelmemesi üzerine birçok yeri kendilerinin teslim ettiğini de öne sürdü. Ünal Atabay / Fotoğraf: Twitter "Hiyerarşiye, liyakate bağlı sistem oluşturulmadığından ordu dağıldı" 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Terör ve Terörizmle Mücadele Merkezi Başkanı Emekli Kurmay Albay Ünal Atabay, Afganistan ordusunun bir ulus devlet ordusu olmadığını ifade etti.  "Kabile veya aşiret kültüründen çıkarılmaya çalışılan liyakate göre oluşturulamayan ordu" değerlendirmesi yapan Atabay, "ABDliler 88 milyar dolar para harcamış ama ordu toz şeker gibi 72 saatte dağıldı. Demek ki ABDliler ordu olmanın vasıflarını kazandıramamışlar. Sadece silah, para vermekle ordu olunmadığı görüldü. Bir ordu tarihsel birikimiyle yoğrulmuş toplumlardan çıkar. Milletleşmiş olan toplumlar orduları çıkarabiliyorlar. Burada emir komutaya, hiyerarşiye, liyakate bağlı sistem oluşturulamadığından Afgan ordusunun dağıldığını görüyoruz" ifadelerini kullandı.  Beyazıt Karataş / Fotoğraf: Arşiv "Kağıttan orduydu, halkın desteğini alamadığı için çözüldü" Görevi kapsamında Afganistanı ziyaret ederek izlenimlerde bulunma şansına sahip olan Emekli Hava Tümgeneral Beyazıt Karataş ise Afganistan ordusunun bugüne kadar ABD desteği ile ayakta durduğunu kaydetti. Tümgeneral Karataş şunları söyledi:  "Bir yere gidip işgal ettiniz. Sonrasında orada sadece para, eğitim, silah verdim demekle ordu olmuyor. Daha önce de benzer durumlar oldu. Örneğin ABDnin eğittiği Irak ordusu, IŞİDin önünden her şeyi bıraktı kaçtı. ABD ve NATOnun para gücüyle, emperyalist desteğe bağlı bir ordu kurarsanız içeriden destek bulamazsınız. Kurdukları sistem yozlaştı, insanların kaynaklarını kuruttu. Seçilen lider ABD desteğiyle orada olduğundan yerel halkla bütünleşemedi. Yerel ordu ister istemez ABD ile birlikte birçok katliama imza attı. Kağıttan orduydu, halkın desteğini alamadığı için çözüldü. Komutanlar ve askerler, ABD desteğiyle karargahlarında araçlarında rahat rahat oturuyordu. ABD çekileceğim deyince panik başladı kaçtılar. Hatta Türkiyeye bile geldiler." Independent Türkçe