Uluslararası kuruluşlar, ihtiyaçlara ve gereksinimlere cevap verdiklerinde ve kendilerini zamana göre yeniden uyarladıklarında etkilidirler. Dünyanın önde gelen siyasi ve askeri ittifakı olan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), İkinci Dünya Savaşından sonra 1949da kuruldu. O zamanlar Naziler yenilmişti ve yeni bir dünya düzeni kuruluyordu, ancak bu kolay değildi,  çünkü savaşın daha sonra görülen etkileri vardı, yaraları yeniydi ve henüz iyileşmemişti. Sovyetler Birliği Stalin yönetimindeydi ve yeni uluslararası düzenin yolunu açan komünist tehditti. Amerika Birleşik Devletleri önderliğinde 12 Batılı ülke Sovyetlere ve komünizme karşı ittifak kurdu. Bir yanda “özgür dünya” diğer yanda “komünist diktatörlüğün” tarafı olduğu iki kutuplu bir uluslararası sistem kuruldu. İlk üye devletlerden sonra yeni üyeler, kalıcı anlaşmazlıklarıyla Türkiye ve Yunanistan oldu. Daha sonra ittifaka Nazi Batı Almanya, ardından da Franconun İspanyası katıldı. 1990larda Sovyetler Birliğinin dağılması ve Demir Perdenin yıkılmasının ardından eski komünist devletler ve daha sonra eski Yugoslavyanın halefi olan devletler ittifaka katıldı. NATO’nun genişleyerek 30 üyeye ulaşması ile ulusal çıkarlar çelişti, farklı ve bazen çatışan öncelikler ortaya çıktı. Peki, NATO değişen koşullara nasıl uyum sağlayabilir? NATO kendisini siyasi ve askeri olarak modernize etmelidir. İttifak, gereksinimlere göre askeri planlar benimsemekte zorluk çekmiyor. Öte yandan stratejik konseptte yer alan politika direktifleri yaklaşık olarak her 10 yılda bir güncelleniyor. Son stratejik konsept, 2022nin uluslararası ortamında artık modası geçen 2010 Lizbon Zirvesinde kabul edilen konsept. 2010 konseptinde Rusyaya ortaklık ruhuyla yaklaşıldığını ve Çinden bahsedilmediğini hatırlayalım. NATO liderlerinin 29-30 Haziranda Madridde bir araya geldiklerinde benimsemeyi planladıkları yeni bir stratejik konseptin hazırlanması için ise Brükselde çalışmalar sürüyor. Tüm bu çalışmalar (zirveye hazırlık ve yeni bir stratejik konsept), Rusyanın Ukraynayı işgalinin arka planında, tehditlerin birçok yönden ve farklı şekillerde geldiği yeni bir stratejik ortamda gerçekleşiyor. Yeni stratejik konseptin gölgesinde geliştiği koşullar şunlar: - Rusya artık umulduğu gibi iş birliği yapılabilecek bir ortak değil, çünkü son derece hasmane, tehditkâr ve saldırgan bir ülke. - NATO savaşa doğrudan dahil değil, ancak Rusyanın Ukraynaya saldırı için bahanesi NATOnun doğuya doğru genişlemesi ve Rusyaya yönelik sözde tehditti. - NATO üyesi ülkeler Ukraynaya silah gönderiyorlar. Rusya, asker ve teçhizat açısından ağır kayıplar vermesinin yanı sıra, yaptırımlar sonucunda ekonomik kayıplara uğramasına ve Ukraynalıların şiddetli direnişine rağmen, birçok yeri işgal etmeyi ve elinde tutmayı başardı. Doğu Ukraynanın neredeyse tamamı Rus kontrolü altında ve bu bölgelerin kaderinin Kırımınki ile aynı olması gibi ciddi bir risk bulunuyor. - "NATO" üyesi olan eski Doğu bloğu ülkelerinin Rusyaya hiçbir zaman güvenmedikleri ve bu yönde politikalar izledikleri unutulmamalı. Bu ülkelerin söz konusu tutumu diğer bazı üyeleri rahatsız edip kızdırıyordu. Ancak görünüşe bakılırsa, Doğu bloğu ülkeleri eski başkanlarını tanıyorlar ve bu nedenle korkuyorlardı. - Çin şimdi çerçeveye girdi. ABD, Çin ile küresel bir rekabet içinde ve bu konudaki politikası Hint-Pasifik stratejisinde açıkça görülüyor. Stratejisi, Çinin dünyanın en etkili gücü olmaya çalıştığını, ABD’nin bunu kabul etmeye hazır olmadığını ve NATO dahil müttefiklerini seferber etmeyi hedeflediğini gösteriyor. - NATO devlet ve hükümet başkanları Aralık 2019da Londradan yaptıkları açıklamada, "Çinin etkisinin arttığını ve bunun hem fırsatlar hem de zorluklar sunduğunu, ittifakın bu konuyu ele alması gerektiğini" belirtmişlerdi. - Bir sonraki stratejik konsept, elbette, Hindiçini ele almaya önem verecek ve Çini de içerecek, ancak soru şu; nasıl? NATO ülkeleri Çini sorumlu davranmaya çağırabilir, ancak açıkça düşmanca bir yaklaşım sergileyeceklerini sanmıyorum. Birçok üye ülkenin Çin ile geniş ekonomik bağları var ve çatışmalı ilişkiler, pandemi ve Ukraynadaki savaşın toplamından çok daha kötü hasara yol açabilir. - 2010 yılında NATO ülkeleri, terörizmin üye devletlerin vatandaşlarının güvenliğine ve uluslararası istikrara doğrudan bir tehdit oluşturduğunu deklare etti. Bu açık ve sorunsuz görünebilir, ancak durum öyle değildi. - NATOnun bir terör örgütleri listesi yok, ancak BM’nin listesi ve üye ülkelerin bireysel listeleri referans kabul ediliyor. NATOnun terörizmle ilgili birçok belgesi olmasına rağmen, bu konuda tüm üyeler aynı frekansta değil. Türkiyenin İsveç ve Finlandiyanın ittifaka katılmasına itirazı da terörle ilgili meselelerden kaynaklanıyor. Ukraynadaki savaş nedeniyle potansiyel olarak sorun oluşturan başka konular da var. - NATO ve Avrupa Birliği arasındaki ilişkiler. ABD, Avrupa Birliğini Avrupanın güvenliği için daha fazla sorumluluk almaya teşvik için istekli olabilir. Ancak bunun kendisinden vazgeçme düzeyine taşınmasına izin vermeyecektir. Fransız ve Amerikan görüşleri bu konuda çatışabilir. - Ortaklarla ilişkiler. Rusyanın Ukraynayı işgali, birçok ortak ülkeyi NATOdan güvenlik güvencesi elde etme arayışına sevk etti. Washington, “Kolektif Savunma” Antlaşmasının 5. Maddesi, ne kadar yakın ortak olurlarsa olsunlar, üye olmayan devletler için geçerli değil. Bu konuda yeni bir kurallar dizisi ortaya koymaya dair bazı fikirler olabilir. Her halükârda, potansiyel mağdurları silah tedariki ve onları tehdit eden ülkelere yaptırımlar uygulama dahil olmak üzere çeşitli şekillerde desteklemeye yönelik bazı fikirler olsa da NATO üyeleri, Rusya ile karşı karşıya gelme riskini artıracak daha fazla adım atmak konusunda istekli olmayacaklardır. - Finlandiya ve İsveç’in katılım başvurusu. Türkiye, bu iki ülkeden terörist olarak gördüğü örgütleri desteklemeyi bırakmasını talep etti. Ancak Türkiye’nin terörist olarak gördükleri diğer ülkelere göre terörist değil ve aynı zamanda DEAŞ’a karşı müttefikler. Bu konu sorunlu ama her halükarda bu iki ülkenin başvuru sürecinin "Madrid Zirvesi"ne kadar tamamlanması gibi herhangi bir süre sınırı yok. Nitekim NATO Genel Sekreteri de Finlandiya ziyareti sırasında bu noktayı vurguladı. Katılım için üye devletlerin tüm parlamentolarının onayı gerekiyor ve bu da zaman gerektiriyor. - Karadeniz’in güvenliği. Ukraynadaki savaş ve ardından gelen gıda krizi, Karadeniz’in güvenliği ve NATOnun burada donanmasının bulunmasıyla ilgili bazı yeni tartışmaları ateşledi. Bu konuda üye devletler arasında görüş farklılıkları bulunmaktadır. Son olarak, Rusya ittifak içinde yeni bölünmelerin yaşanmasını umut ediyor olabilir. Ancak NATOnun dengeli, sağlam bir zemine ve tüm bu zorluklarla başa çıkma konusunda iyi bir deneyime sahip olduğuna, Madrid Zirvesinin, birlik mesajları ve yeni bir stratejik konseptle taçlandırılacağına inanıyorum.